YouTube’da Çocukları Bekleyen Tehlikeler

Boy and girl watching cartoons online with the iPad tablet sitting in the sofa at home.

Yazan: Tuğsem Soner – Editör: Birol Şevki Tavlı

Araştırma: Tuğsem Soner, Gökçe Erkan

5 yaşındaki kız çocukları, ebeveynleri onları çekerken makyaj yapıyor, animasyonlarda erkek çocukları “vurdumduymaz”; kız çocukları “uslu”, ailenin diğer bireyleri ise mükemmel geçiniyor. Anne Barbie alışveriş merkezlerinden çıkmıyor, baba Ken kendisine emanet edilen çocuğu alışveriş merkezinde kaybediyor…. Bu klişelerin hepsini televizyon yerine YouTube’dan takip edebiliyorsunuz.

Son dönemde çocuk izleyicilerin YouTube’da giderek daha fazla vakit geçirdikleri bir gerçek. Özellikle 2 – 12 yaş arası internet erişimi olan çocukların YouTube içeriklerinin tüketicisi konumunda oldukları anlaşılıyor. Youtube kanalları için içerik üreten bir sektör oluşmaya başlamış durumda. Sektör verilerine göre YouTube için üretilen içeriğin büyük çoğunluğu kız çocuklarına yönelik. Kız çocuklarına özel evcilik, makyaj, el becerisi içerikleri hazırlanırken erkek çocuklara sunulan içerikler yeni oyuncakların, savaş oyunlarının tanıtımından veya ilginç, şaşırtıcı bilgilerden oluşuyor.

Türkiye’de Türkçe YouTube içeriği hazırlayıp sunma konusunda birkaç şirketin tekel durumuna geldiği gözleniyor. Bunun yanında içerik üreten ve sahiplerine “youtuber” denilen bağımsız kanallar da bulunuyor. YouTube’un iç denetim mekanizmaları şirketlere belli bazı yaptırımlar uygulayabiliyorken bağımsız kanallar için böyle bir mekanizma yok. Şirketler tarafından sağlanan içeriğin uzman ya da pedagogların süzgecinden geçmediği anlaşılıyor.

Öyleyse bu YouTube içerikleri hazırlanırken ne gibi kıstaslar göz önünde bulunduruluyor? 

İsmini vermek istemeyen bir sektör yetkilisiyle yaptığımız görüşmede kanal sahiplerinin hangi hassasiyetleri gözeterek içerik ürettikleri hakkında birtakım ipuçları edindik. Bunların başında dini değerler geliyor. Yetkilinin belirttiğine göre üretilen videolar nadiren ebeveynlerin kontrolünde izleniyor ve en çok toplumsal normların gözetilmesine ilişkin ebeveyn talepleri öne çıkıyor.

Nitekim çocuklar bu kanalları 18 yaş sınırı kuralından dolayı kendi hesaplarından takip edemiyor, videolara ebeveynlerinin hesapları üzerinden ulaşım sağlıyor. Hal böyleyken bir nevi illegal erişim söz konusu oluyor ve çocuk uygunsuz bir videoyla baş başa kalabiliyor.

İçeriğe döndüğümüzde, çocukların makyaj yaptığı, evcilik oynadığı, oyuncak paketi açtığı veya oyuncak yaptığı videolar, çocukların medya temsiliyetindeki etik sorunları akla getiriyor. Örneğin, bir YouTube kanalında 4 kişilik bir aile, ailece kameranın karşına geçiyor. Yozgat’ta yaşayan bu ailenin bireyleri, kamera karşısında günlük yaşantılarından, konuşmalarından, şakalaşmalarından kesitler sergiliyor bunun yanında birlikte oyuncak yapıp kendi aralarında yarışıyorlar. Ailenin 4-5 yaşlarındaki çocukları farkında olmasa da aslında onlar, aile şirketinin küçük çalışanları durumunda. YouTube üzerinden para kazanan bu aile akıllara çocuk sömürüsü sorununu getiriyor. Videoların altındaki yorumlarda da aile ve çocuklarına yönelik gurur kırıcı hakaretler ve alaylar göze çarpıyor. Tık alma yarışında bir kontrol mekanizmasının yokluğu en çok bu anlarda hissediliyor.

Bu kanalların takipçisi olan çocuklar hangi zaman dilimlerinde, ne kadar süreyle bu tür içeriklerle baş başa kalıyorlar?

Görüştüğümüz sektör yetkilisinden aldığımız verilere göre, hafta içi okuldan dönen çocuklar 16:00’dan 20:00’ye kadar YouTube kanallarında aktifler. Hafta sonu en çok 11:00’den 20:00’ye kadar tablet, telefon veya bilgisayar ekranlarından bu videoları izliyorlar. Bu da haftada neredeyse 36 saatlerini bu içeriklerle geçirdikleri anlamına geliyor. YouTube kanalları çocukları okul yaşamında da yalnız bırakmıyor. Okula giderken nasıl makyaj yapılacağı, kız çocuklarına özel defter süsleme tarifleri gibi içeriklerle çocukların takibini bir an olsun kaybetmek istemiyor. Sosyal yaşantılarının her alanına nüfuz eden bu kanalların çocuk gelişiminde oynadığı rol tartışmaya açık. 

Uzmanlar çocukların zihninin öğrenmeye en açık olduğu dönemin 1-6 yaş aralığı olduğunu belirtiyor. Henüz okul çağında olmayan 2-6 yaş arası çocuklara hitap eden içeriklerin mesajlarını çocukların ne kadar, nasıl algıladığı araştırılmıyor. Çocukların yaşlarına uygun, doğru, güvenilir içeriğe erişim sağlanabiliyor olması çok önemli. Ebeveynlerin bu konuda muhakkak seçici davranmaları gerekiyor.

Çocuğunuzun YouTube ve benzeri bir çevrimiçi video deposuna erişimi varsa, bu erişimi sizin veya bir başka yetişkinin hesabı üzerinden sağlıyorsa, ne izlediğini, ne izletildiğini inceleyin. Videoları denetlerken çocuğunuzun karşı karşıya kaldığı içeriklerden nasıl etkilendiğini gözlemleyin. İçeriğin fayda sağlamaktan ziyade zarar verdiğini düşündüğünüz anda gecikmeden müdahale edin. Çocuğunuzla izlediği içerik üzerine konuşun ve fikir alışverişinde bulunun. YouTube çocuklar için artık bir oyun parkı, çizgi film veya animasyon cennetiyse çocuğunuzun bu alanda düşüp ayağını burkmaması için onu yalnız bırakmayın.

Leave A Comment