Bir Tık Uzağınızdaki Tuzak: Sahte Haberler ve Çocuklar

Yazan: Özüm Canbeldek

Bugünün dünyasında dijital medya kullanımı, ana akım medyanın etkisini sorgulatacak düzeyde arttı. Çoğumuz haberleri; televizyon, radyo ve gazetelerden önce Facebook, Twitter gibi sosyal medya kanallarından öğreniyoruz. Bunun en önemli sebebi ise hız ve kolay ulaşılabilirlik. Durum böyleyken, dijital kaynakların pek çok getirisinin yanı sıra ortaya yeni bir tehlike çıkıyor: sahte haberler. Peki sahte haberler neden tehlikeli ve nasıl engellenebilir?

Artık akıllı telefonu ve bilgisayarı olan herkes, istediği içeriği rahatça paylaşabiliyor. Bu nedenle, paylaşılan içeriklerin doğruluğunu denetlemek de gittikçe zorlaşıyor. İnternette çok fazla sahte haber yayımlanmaya başladığı için Facebook ve Google gibi kanallar tedbirler almaya ve yasaklamalar getirmeye başlasa da bu denetimler yeterli olmuyor. Tıklandıkça para kazanan reklam destekli ağlar, ilginç başlık ve görselleri sayesinde kullanıcıların dikkatini çekmeyi başarıyor.

İnternet Haberleri ve Çocuklar

“’Çocukların %82’si internetteki sponsorlu içerik ve gerçek haberi birbirinden ayırt edemiyor.”

Tüm internet kullanıcılarına yönelik olmakla birlikte, sahte haber tuzaklarının çocuklar için daha büyük tehlike arz ettiği yadsınamaz bir gerçek. Sahte haber içeriklerine tıklayan çocuklar, yanlış bilgi edinebiliyor, korkuya kapılabiliyor veya farklı sayfalara yönlendirilerek uygunsuz içeriklere maruz kalabiliyorlar. Okudukları haberin doğruluğunu ve yanlışlığını fark edemeyen çocukların sayısı ise azımsanmayacak kadar fazla. Stanford Üniversitesi’nin 2015 yılında yaptığı “Evaluating Information: The Cornerstone of Civic Online Reasoning” (Bilgiyi Değerlendirmek: Yurttaş Odaklı Çevrimiçi Muhakemenin Temeli) araştırmasında, yedi bin sekiz yüz ortaokul ve lise öğrencisinden tweet ve haber makalelerine bakarak sahte ve gerçek haberleri birbirinden ayırmaları istendi. Araştırmanın sonucunda çıkan verilere göre, öğrencilerin %82’si internetteki sponsorlu içerik ve gerçek haberi birbirinden ayırt edemiyor. Bir başka sonuca göre ise, öğrenciler haberin kaynağına değil, ne kadar ayrıntı ve görsel içerdiğine bakıyorlar.

Sahte Haberlerle Başa Çıkmak Mümkün

California Üniversitesi’nden Sierra Filucci’ye göre sahte haberleri gerçeğinden ayırt etmek için bazı soruların cevaplanması gerekiyor. Filucci’nin “How to Spot Fake News and Teach Kids to Be Media-Savvy” (Sahte Haber Nasıl Ayırt Edilir ve Çocuklara Medya Bilinci Nasıl Kazandırılır) başlıklı yazısında bahsettiği üzere, çocukların herhangi bir medya içeriğiyle karşılaştıkları zaman şu soruları göz önünde bulundurmaları gerekiyor:

-Bu içeriği kim/kimler hazırladı?

-İçeriğin ulaştırılmak istendiği hedef kitle kim?

-İçeriğe tıklandığında bu işten kim para kazanıyor?

-İçerikten kim yarar sağlıyor/kim zarar görüyor?

-İçerik gerçekten güvenilir mi?

Merrimack Üniversitesi’nden Profesör Melissa Zimdar’a göre ise, yetişkinlerin yanı sıra çocuklar için de bu gibi hilelerle başa çıkmak mümkün. İşte dikkat edilmesi gereken noktalar:

-“lo” veya “com.com” gibi uzantılardan uzak durmak,

-Dilbilgisi hataları, cesurca iddiaları ve sansasyonel görüntüleri olan ve kaynak belirtilmeyen içeriklerden uzak durmak,

-Sitenin “hakkımızda” bölümünü kontrol ederek, siteyi kimin desteklediği belirtilmiyorsa ve içeriğe ulaşmak için üye olmak gerekiyorsa nedenini öğrenmek,

-Çok iyi ya da çok kötü gözüken haberler için Vikipedi ve Google gibi kaynakları kontrol etmek,

-İçerik aşırı merak, korku ya da öfke gibi duygular yaratıyorsa şüphelenmek,

-Diğer güvenilir ana akım haber kanallarının bu haberi yayımlayıp yayımlamadığına bakmak (Yayımlanmadıysa kesinlikle sahte olduğu anlamına gelmez; fakat daha fazla araştırmak gerekir).

“En iyi çözüm, çocuklara küçük yaşlardan itibaren eleştirel düşünme becerisi kazandırmak”

Sahte haberler maalesef uzun bir süre daha ortadan kalkmayacak. Bu nedenle en iyi çözüm, çocuklara küçük yaşlardan itibaren eleştirel düşünme becerisi kazandırmak olacaktır. Aileler ve öğretmenler çocuklara gerçek ve kurgunun farkını öğreterek bu durumu engelleyebilirler. Bunun yanı sıra ailelerin, dijital medya kullanımında çocuklarına kılavuzluk ederek neler okuduklarını sormaları ve onları, farklı haber kanallarını izlemelerini sağlayarak kıyaslama yapmaya teşvik etmeleri gerekiyor.