Dijital Medya Okuryazarlığı Nedir? Neden Gereklidir?

Kitle medyası, popüler kültür ve dijital teknolojiler insanların tutumlarını, davranışlarını, ve değerlerini yalnızca çocukluk dönemlerinde değil hayatları boyunca şekillendirmektedir. Dijital okuryazarlık ve medya okuryazarlığı günümüzde, dijital medyayı yetkin biçimde kullanmak, anlamak ve hakların farkındalığı için büyük bir önem taşımaktadır. Okuryazarlık denilince akla ilk okuma, yazma, konuşma ve dinleme  gelmektedir. Ancak günümüzde insanlar eskisinden farklı olarak yeni ifade ve iletişim teknikleri kullanmaktadırlar. Dijital okuryazarlık gerçek ve sanal ortamdaki verilere istenilen amaçta doğru bir şekilde erişebilmek ve onu doğru yöntemle verimli bir şekilde kullanabilmektir. Okuryazarlık kavramı, bir topluluğa tam anlamıyla katılabilmek için anlamları semboller sistemi aracılığıyla paylaşmak olarak tanımlanmaya başlanmıştır (Hobbs, 2010). Çağdaş toplumlarda başarı için yeni bir takım yetkinlikler gerekmektedir. Dijital okuryazarlık da bu yetkinlikler arasındadır. Problem çözme, verileri kullanabilme, sorgulama ve ikna etme gibi çeşitli yeterliklerin belirlenmesinde önemli rol oynayan becerilerden birisi de eleştirel düşünmedir (Kurt & Kürüm, 2010).

Medya  çok geniş bir yelpazeye sahip olduğu için bilgi okuryazarlığı, medya eğitimi, görsel okuryazarlık, medya okuryazarlığı, haber okuryazarlığı, sağlık medyası okuryazarlığı ve dijital okuryazarlık gibi terimleri içermektedir. Tüm bu okuryazarlıklar için çocuklarda ve gençlerde belirli beceriler gerekmektedir. Bu becerilerin eksik olduğu durumlarda, belirli eylem planlarıyla geliştirilmesi sağlanmalıdır. Dijital okuryazarlık ve medya okuryazarlığı eğitimi, medya ve teknolojinin olumlu olarak gördüğümüz potansiyelini geliştirirken, olumsuz yanlarını en aza indirmeyi amaçlar. Neredeyse her evde kesintisiz internet bağlantısı, birçok televizyon kanalının olduğu televizyonlar, cep telefonları ve teknolojik cihazlar vardır. Bu nedenle  ailedeki her bireyin sınırsız sayıda medya içeriğine ulaşması söz konusudur. Birçok insan dijital medyayı arkadaşlarıyla iletişimde olabilmek, fotoğraf paylaşmak, merak ettikleri herhangi bir şeyi aratarak öğrenmek ve politikadan sağlığa, bilimden sanata pek çok konuda yaratıcılıklarını kullanarak içerik oluşturmak için kullanmaktadır.

Dijital ortamdaki ve medya ortamındaki pek çok faydalı kullanım alanı ve içeriğin yanı sıra, olumsuz birçok içerikle karşılaşmak da mümkündür. Bu nedenle  çocuklar için nitelikli bir dijital medya okuryazarlığı, içinde bulunduğumuz çağın olmazsa olmazları arasında kabul edilebilir. Yetişkinlerin de bu konuda iyi bir eğitim alması çocukların ilk eğitim sürecini evde geçirdiklerini göz önünde bulundurduğumuzda büyük önem taşımaktadır. Dijital vatandaşlık, teknolojiyi kullanırken en uygun şekilde faydalanmakla ilgili bir kavramdır. Teknolojinin uygun, sorumlu ve eleştirel düşünülerek kullanılması olarak özetlenebilir.  Medya okuryazarlığı ve dijital okuryazarlık eğitimi ise dijital vatandaşlık kavramıyla iç içe geçmiş bir haldedir.

Dijital okuryazarlık ve medya okuryazarlığı için bir takım yeterlilikler gerekmektedir. Bunlar; “Erişim” başlığı altında medya ve teknoloji gereçlerine ulaşabilmek, kullanabilmek ve başkalarıyla paylaşımlar yapabilmek; “analiz ve değerlendirme” başlığında ise mesajı kavramak, eleştirel düşünerek mesajın niteliğini analiz etmek, ve muhtemel sonuçlarını kavrayabilmek; “yaratmak”da içerik oluşturmak; “yansıtma”da sosyal sorumluluk ve etik ilkelerin uygulanması ve “eylem” başlığında ise bireysel ve bir arada çalışarak birikimi paylaşmak, ailedeki, işteki, toplumdaki sorunları çözmek şeklinde maddelere ayrılabilir. Dijital okuryazarlık ve medya okuryazarlığı eğitimleri resmi veya resmi olmayan şekillerde gerçekleştirilebilir. Dijital medya okur yazarlığı becerileri  evlerde, okullarda özel hazırlanmış programlarda, kütüphanelerde, müzelerde, yaz eğitim kamplarında, üniversitelerde ve kar amacı gütmeyen kuruluşlar gibi yerlerde geliştirilebilir (Hobbs, 2010).

Bazı bireylerin dijital okuryazarlığa ve medya okuryazarlığına normalde duyulandan daha fazla ihtiyacı olabilir. Azınlık ailelerin çocukları, özel eğitim gören çocuklar, çocuk suçlular, göçmenler ve yaşça büyük vatandaşlar bu gruba örnek olarak gösterilebilir. Belirli bazı konularda televizyonda gördükleri konulara aşırı hassasiyetleri olabilir. Onların dijital medya okuryazarlığının artması bilgiyi daha iyi değerlendirmelerine ve işlemelerini sağlar. Okuryazarlık, kullanılan birçok teknolojik gereçle eğlendirici, öğretici bir şekilde uygulanabilir ve öğrenmek daha kolay bir hale getirilebilir. Öğretilecek grubun çeşitliliği de öğretim biçiminin oluşumunda önem arz etmektedir.

Medya okuryazarlığının geliştirilmesi için bir eylem planı hazırlanması durumunda bazı zorluklarla karşılaşılabilir. Medya ve teknolojiye erişimi sağlayan gereç odaklı eğitimin ötesine geçebilmek gerekmektedir. Genellikle ne yetişkinler ne de çocuklar, yalnızca teknolojik ekipmanları kullanarak kitle iletişim, popüler kültür ya da dijital medya hakkında eleştirel düşünme becerilerini kazanamazlar. Eğitmenler sık sık çocukların dildeki standart gramerle, mesajlaşırken kullandıkları konuşma dilini ayırt edemediklerinden şikayet ederler. Çoğu genç internetten arama yaparken uygun anahtar kelimeleri bulamamakta ve çoğu genç yaştaki yetişkin ise bir internet sitesinin yazarının kim olduğunu tanımlayamamaktadır. Birçok genç dijital medyayı kullanmasına rağmen onların dijital okuryazar olduğunu vasaymak mümkün değildir. Okullarda yapılan teknolojik yatırımlara rağmen dijital okuryazarlık konusunda etkin bir eğitim verilmemektedir. Yalnızca ekipman sağlamak dijital ve medya okuryazarlığının gelişmesine tek başına katkıda bulunamaz.

İnterneti tarafsız bir bilgi kaynağı gibi görmek yerine, öğrencilerin bilginin kaynağı, üreticinin çıkarı ve dünyayı nasıl temsil ettiğiyle alakalı sorular sorması gerekmektedir (Hobbs, 2010). Örneğin, oyun programlama, tasarlamanın gençlerde eleştirel düşünme ve katılımı ön plana çıkararak dijital ve medya okuryazarlığı becerilerinin gelişmesini sağladığı düşünülmektedir. Gençleri bu tür eğitim veren programlara teşvik etmek faydalı olabilir. World Wide Workshop Foundation tarafından üretilen bir oyun tasarımı atölyesi olan Globaloria buna en güzel örneklerden birisidir. Globaloria, Amerika’da birçok okula giderek öğrencilerle ortak çalışmalar yapmıştır (Hobbs, 2010). Dijital medya okuryazarlığı insanların ilişkilerini güçlendirmenin yanı sıra olabilecek muhtemel riskleri de ortaya çıkarmaktadır.

Dijital okuryazarlık ve medya okuryazarlığı çağımızın yeni zorunluluğu haline gelmeye başlamıştır. Bir an önce küçük yaştaki çocuklardan eğitime başlayarak ileride yaşanabilecek muhtemel sıkıntıların önüne geçilebilir. Aile, okul ve çocuğun bir arada öğrenip dijital ve medya okuryazarlığı gerekliliklerini sağlaması için maddi ihtiyaçlar da gerekeceğinden devletin bu iş için bütçe ayırıp uygun politikalar geliştirmesi gerekmektedir. Dünyada halihazırda başlamış olan dijital ve medya okuryazarlığı eğitimine en erken zamanda başlamak artık hızla gelişen teknolojiye ayak uydurmanın gerekliliklerinden birisi haline gelmiştir.

Aydın Alper İrvan, Bilgi Üniv. Medya ve İletişim Sistemleri Yüksek Lisans