Çocuklara Özel Instagram Üzerine

Dijital Medya ve Çocuk Platformu kurucusu, proje koordinatörümüz Dr. Esra Ercan Bilgiç, Metin Aktaşoğlu’nun “Facebook’un 13 yaş altına özel Instagram kararı” hakkındaki sorularını Haber Global için yanıtladı.

Dr. Esra Ercan Bilgiç’in Aktaşoğlu’nun sorularına verdiği yanıtları biz de web sitemizde paylaşıyoruz.

Metin Aktaşoğlu: İçinde bulunduğumuz sosyal medya bağımlılığı çağında Facebook’un Instagram için attığı bu adımı nasıl değerlendirmek gerekiyor? 

Dr. Esra Ercan Bilgiç: Bu adımın olumlu ve olumsuz yanları olduğunu düşünüyorum. 1998 tarihli ABD COPPA yasası doğrultusunda 13 yaş altı çocukların Facebook ve Instagram’da hesap açmaları resmen mümkün değildi ancak bir çocuğun yaşını büyük göstererek profil yaratmasında da herhangi bir engel yoktu. Pek çok rapor, dünyada 13 yaş altı internet kullanıcısı çocukların büyük oranda zaten Instagram kullanıcısı olduğunu gösteriyor. Bu adımla birlikte çocuklar ebeveyn rızası ile resmen hesap açabilecek, beraberinde de çocukların güvenliğine yönelik tedbirler alınmış olacak, bu açıdan görünüşte olumlu bir adım. Ancak şunu da bilmek lazım, teknoloji şirketleri uzun zamandır 13 yaş altı çocuklardan da veri toplayabilmek için COPPA’nın esnetilmesini istiyordu. Yani artık reklam verenlere pazarlanmak üzere 13 yaş altı çocuklardan doğrudan veri toplanabileceği anlaşılıyor. Meselenin asıl önemli boyutunun bu olduğunu düşünüyorum. Dijital dünyada çocuk hakları mücadelesi veren başta UNICEF, OECD, Avrupa Komisyonu gibi pek çok uluslararası örgüt çocuk verilerinin toplanması konusunda teknoloji şirketlerini sorumluluğa, hükümetleri de sıkı regülasyonlarla bu duruma müdahale etmeye çağırıyor. Facebook bu adımla birlikte Instagram üzerinden 13 yaş altındaki çocukların verilerini toplamamaya da söz veriyor mu? Insatgramda çocukların karşısına reklam çıkmayacağına söz veriyor mu? Hiç sanmıyorum. Çocuk verilerinin toplanması meselesi yalnızca reklam ve tüketime yönlendirmeyle  sınırlı bir mesele de değil, aynı zamanda da çocukların gözetlenmesi (surveillence) meselesi. Çocuklardan toplanan verilerin sahibi kim olacak? İçinde yaşadığımız veri çağında, dünyanın hiçbir yerinde çocukların ve ebeveynlerin bu verilerin nasıl kullanılacağına dair söz söyleme hakkı bulunmuyor maalesef.  

Metin Aktaşoğlu: Ebeveyn gözetimi altında 13 yaş altı çocukların Instagram hesabına sahip olabilmesiyle, çocuk için bu gerçekle kontrollü bir tanışma sağlanması mı hedefleniyor? Bu kontrollü tanışmanın önemini açabilir misiniz? 

Dr. Esra Ercan Bilgiç: Sosyal medyada çocukların güvenle var olabilmelerini, kendilerini güvenle ifade edebilmelerini, akranlarıyla ve dünyayla iletişimde kalabilmelerini, çevrimiçi sosyal hayata katılabilmelerini dijital vatandaşlık ve çocuk hakları çerçevesinden bakınca çok önemli buluyorum. Öte yandan pek çok çevrimiçi riskin varlığının da farkında olmak lazım. Bu riskler içerik riskleri, temas riskleri, kullanım riskleri ve mali riskler olarak farklı şekillerde karşımıza çıkıyor. Siber zorbalığın, çocuk istismarının önüne geçmek için atılacak her adımı çok kıymetli buluyorum. Öte yandan ebeveynlerin sorumluluğu çocuklarının hesap açmasına onay verince bitemez, bitmemeli. Ebeveynlerin medya arabuluculuğu, kaliteli içeriklere çocuklarını yönlendirmeleri, eleştirel bakabilmeyi öğretmeleri, çevrimiçi ortamlarda doğru davranış kalıplarını sürdürmeye teşvik etmeleri, çocukların dijital becerilerini geliştirmede çok olumlu sonuç veriyor. Instagramda karşımıza çıka her görüntünün göründüğü gibi olmayabileceğini, gerçeği yansıtmayabileceğini vs. anlatmak gerekiyor.  

Metin Aktaşoğlu: dijitalmedyavecocuk.bilgi.edu.tr adresinde yer alan ‘3-6-9-12 Kuralı‘ndan da yola çıkarak çocuklar internetle ve sosyal medya ile hangi yaş aralığında tanışmalı? 

Dr. Esra Ercan Bilgiç: Çocuk gelişimi literatürüne baktığımızda, 12 yaş çocukların muhakeme yeteneklerinin geliştiği yaş olarak çok önemli bir eşik. Bunun göz önünde bulundurulması gerektiğini düşünüyorum. Yani çocuğun doğruyu ve yanlışı ayırt edebilecek gelişim seviyesinde olması, çevrimiçi dünyanın riskleri göz önünde bulundurulduğunda muhakkak önemsenmeli. Bununla birlikte çocukların olgunluk seviyeleri farklılık gösterebilir, kimi çocuk daha erken, kimi de daha geç sorumluluk alabilir. Ailelerin bu durumu da göz önünde bulundurmaları gerekir. Serge Tisseron’un 3-6-9-12 kuralına göre, 12 yaşın altındaki çocukların sosyal medyada tek başlarına var olmamaları tavsiye ediliyor. Bununla birlikte pandemi koşulları pek çok kuralı alt üst etti. Benim önerim sosyal medya için mutlaka ortaokul yaşını beklemek, yine de çok daha önemli olan, doğru davranış kuralları hakkında çocuklarla konuşmak ve potansiyel riskler hakkında onları bilgilendirmek. Proaktif bir ebeveynlik tutumu risklerin zarara dönüşmemesinde çok önemli bir rol oynuyor.  

Metin Aktaşoğlu: Mevcut durumun çocuklar ve ergenler için etkileri nasıl oluyor? Örneğin 9-12 yaş aralığındaki bir çocuğun kültürel duvarları da aşarak bir anda karşısında tüm dünyayı görmesi nasıl bir etki yaratır? 

Dr. Esra Ercan Bilgiç: Bu durumun yaratacağı etki çocuğa göre değişir. Araştırmalar bize pek çok farklı durum olabileceğini gösteriyor. İçine kapanık, çevresiyle sınırlı iletişim kuran, sıkıntılarını paylaşmayan bir çocuk çevrimiçi ortamlarda sosyalleşme konusunda olumlu yönde gelişim gösterebiliyor. Aynı özellikleri taşıyan bir başka çocuk ise bu ortamlarda karşısına çıkan kötü niyetli akranlarının zorbalığına uğrayabiliyor. Veya biliyoruz ki bazı kız çocuklar sosyal medyadan özellikle olumsuz etkilenebiliyorlar, bu ortamlardaki güzellik algısı gelişim çağındaki kız çocukların özgüvenlerini sarsabiliyor. Diğer yandan sosyal medya pek çok nedenle çocukları tüketim kültürünün içine çekiyor. Kısacası etki üzerine konuşurken katı genellemeler yapmak çok mümkün olmasa da şunu söyleyelim;  her koşulda önemli olan çocuklarla ebeveyn arasındaki etkileşimli iletişimin hep sürmesi. Ebeveynler çocuklarıyla her fırsatta konuşsun, çocuklarının çevrimiçi mecralarda neler yaptığından hep haberdar olsunlar. 

Haber Global’de 20.03.2021 tarihinde yayınlanan özel haberin tam metni için tıklayın.