Çocukların İnternet Aramaları ve Algoritmalar: Yetişkinlerin Neleri Bilmesi Gerekir?

Neden bu belge?

Bugünün çocukları, çeşitli web sitelerinden ve uygulamalardan bilgi almak ve arama yapmak için aktif olarak önemli ölçüde zaman harcıyorlar. 1989 yılında kabul edilen BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 17. Maddesi: “her çocuğun çeşitli kaynaklardan güvenilir bilgi alma hakkına sahip olduğunu ve hükümetlerin medyayı çocukların anlayabileceği bilgileri sağlamaya teşvik etmesi gerektiğini” belirtmektedir. “Hükümetler, çocuklara zarar verebilecek materyallerden korumaya yardımcı olmalıdır.”

Çocuklar için bu temel hakkı güvence altına alma hususunda algoritmalar hem geliştirici hem de sınırlandırıcı rol oynayabiliyor. Bu özet yazı, küçük çocukların öğrenme sürecinde algoritmaların sunduğu bazı önemli fırsatları ve bunlardan kaynaklı bazı tehditleri açıklarken,  algoritmalar aracılığıyla elde edilebilecek faydaları en üst düzeye çıkarmak için ebeveynlerin ve eğitimcilerin oynayabileceği önemli rolün üzerinde duruyor.  

Algoritmalar nedir?

Algoritmalar, bir soruna belirli bir sonuç veya çözüm üretmek için bir grup birey tarafından kararlaştırılan ve programlanan bir dizi talimattır. Algoritmalar, daha iyi sonuçlar elde etmek için birden fazla bilgi kaynağından yararlanır. Bunlar, ad, yaş, cinsiyet, konum gibi kimlikle ilgili verileri içerebilir veya bir web sitesinin geçmiş kullanımı, görüntülenen ve erişilen içerik, beğeniler ve yorumlar gibi kullanımla ilgili veriler olabilir. Algoritmalar, belirli bir kullanıcı tarafından doğrudan sağlanan verilere veya ziyaret ettikleri web sitelerinden gelen verilere göre yanıt verebilir. Algoritmalar, çocukların düzenli olarak kullandığı siteleri etkiler. YoutubeKids gibi etkileşimli web sitelerinden, Class Dojo gibi sınıf yönetimi ve iletişim uygulamalarından ve Fortnite gibi popüler video oyunlarından en popüler arama sitesi olan Google’a kadar. İnternette yer alan büyük miktarda bilgiler arasında gezinmek için algoritmalara ihtiyacımız var, algoritmalar olmadan İnternet olmazdı. Tek tek web sitelerinde arama motoru platformları veya arama kutuları aracılığıyla aradığımızı bulmak için algoritmalara ihtiyacımız var. Belirli bir problemle en iyi eşleşmeyi belirlemek için algoritmalara ihtiyacımız var. Bununla birlikte, algoritmaların tasarlanma şekli internete nasıl eriştiğimizi ve hakkımızda bilinebilecek her şeyi belirler. Çocukların çevrimiçi olarak aradıkları ve kendileri için zararlı olmayan bilgileri bulmalarını sağlamada yetişkinler çok önemli bir rol oynar. Hiçbir algoritma nötr değildir – tüm algoritmalar belirli ön kavramlar ve teoriler göz önünde bulundurularak tasarlanmıştır. Bu nedenle, yetişkinlerin algoritmalar tarafından oluşturulan bilgileri aktif bir sorguya yanıt olarak alınan sonuçlar şeklinde veya ilgili sitedeki kullanıcı etkileşimi/ davranışına yanıt olarak Önerilen Kaynaklar şeklinde kabul etmeden önce bazı sorular sormaları gerekir.

Bir sistem içeriği çocuğa önerdiğinde veya kişiselleştirdiğinde, öneriyi yapmak için bir algoritma çalıştırır. Öneri bir dereceye kadar kişiselleştirilmişse, algoritma bireysel kullanıcılar hakkında bilgi toplar ve içeriği bireyin özelliklerine göre uyarlamak için kullanır. Örneğin, bir metin çocuğun okuma seviyesine göre ayarlanır veya daha küçük yaştaki çocuklara daha kolay metinler daha önde önerilir. Kişiselleştirme, dijital içeriğin işlenmesi için gereklidir ve arama motorları veya ses tanıma yazılımı aracılığıyla bilgi alımında yaygın olarak kullanılır. Kişisel teknolojilerin (özellikle sosyal medya Facebook ve İnstagram) gibi varlığının önemi, multimedya kişisel verilerini (fotoğraflar, sesler, metinler, kullanım şekilleri, coğrafi konum) toplayabilmektir ve kendi önerilerinde bulunmaları için farklı veri türlerini işleyebilen algoritmaları barındırmaktadırlar.

Bununla birlikte, çocukların kişisel verilerinin kullanımı, özellikle çocukların öğrenmesi amacıyla hiç sorgulanmadan benimsenmişse, etik ve sosyal bir endişe kaynağıdır. Bunun nedeni, mevcut algoritmaların çoğunun yetişkin tasarımını takip etmesi ve çoğu zaman ticari modellere dayanmasıdır. Yetişkin algoritmaları ile ilgili 2 önemli sorun vardır (kişiselleştirilmiş haberlerin yankı odalarını ve Cambridge Analytica skandalını nasıl yaydığını düşünün). Bu nedenle yetişkinlerin küçük çocuklar için algoritmik eğitim ve eğlence konusunda çok dikkatli olmaları gerekir. Yetişkinler ayrıca, büyük bir içerik veritabanından ilgili bilgileri önceden seçmek ve tavsiye etmek ve çevrimiçi aramayı kolaylaştırmak için belirli algoritmaların faydalarını görmelidir, çevrimiçi aramayı uygun ürün ve hizmetleri seçerek yönlendirmelidir.

Doğru soruları sormak

Algoritmalar, online materyalleri seçip, derleyip çocuklara sunarken filtreler kullanır ve çocukları yönlendirmiş olur. Birini nasıl gözettiğinize veya çocuklarınıza rehberlik ettiğinize benzer şekilde, içerik sağlayıcıların kullandığı algoritma türlerinin farkında olmalısınız, kim tarafından ve nasıl yönlendirildiklerini bilmelisiniz. Bunu göz önünde bulundurarak, çocuklar için algoritma tabanlı web siteleri, uygulamalar ve programlar kullanırken şunları sormanızı öneririz:

Öneri sisteminin/arama motorunun/raporun ve performans takibinin arkasındaki kişi KİMDİR ?

Algoritmaların tarafsız olmadığı göz önüne alındığında, temel soru “sağlayıcının niyeti ve amacı nedir?” Bu, aşağıdakiler de dahil olmak üzere ek sorulara yol açar: Şirketin, çocukların verilerini koruma ve sağladıkları içeriği kontrol etme konusunda iyi bir kaydı var mı? Sağlayıcı, çocukların verilerini üçüncü şahıslara satarak veya hedefli reklamlar için kullanarak belirli önerilerden yararlanacak ticari bir şirket mi? Avrupa ve İngiltere merkezliyse, şirket genel veri koruma Yönetmeliğine (GDPR) nasıl uyduğunu açıkça listeliyor mu? ve eğer ABD’de bulunuyorsa, şirket çocukların çevrimiçi gizliliğini koruma Yasası’nı (COPPA) onaylıyor ve takip ediyor mu? Şirket net yanıtlar vermediği için bu soruların yanıtlarını bilmiyorsanız, bunları web sitesi sağlayıcısından isteyebilirsiniz. Şirket yanıt vermezse, yukarıdaki soruların yanıtının “hayır” olduğunu varsayabilirsiniz. Çocuk dostu algoritmalar, ilgili ve güvenilir çevrimiçi bilgiler sağlar, ekonomik ve politik olarak bağımsızdır ve önerileri gerçekler ve sağlam bilim tarafından bilgilendirilir (yalnızca popüler oylar veya beğeniler değil).

Şirket bilgileri tanımlamak, sıralamak ve tavsiye etmek için verileri NASIL işler?

Şirketlerin ticari nedenlerle tam formüllerini paylaşmaları pek olası değildir, ancak bu sorunun yanıtlarını arama veya öneri motorunun tasarlanma biçiminden ölçebilirsiniz. Örneğin siz sistemi kullanmadan önce sizden istenen bilgilere dayanarak firmanın nasıl bir felsefe kullandığını belirleyebilirsiniz. Örneğin, çocuğunuzun yaşını ve cinsiyetini sorarlarsa, bu oldukça kaba tahminlere dayanarak öneriler sunmaları muhtemeldir. Herhangi bir bilgi istemiyorsa, büyük olasılıkla çocuğunuz web sitelerini/hizmetlerini kullanırken o web sitesi bilgi toplar. Buna gizli kişiselleştirme denir ve hizmete kaydolmadan önce düzgün bir şekilde açıklanmalıdır.

Arama ve öneri özellikleri sunan çocuk dostu site örnekleri

Günümüzde araştırmacılar çocuk odaklı web siteleri ve ürünler için daha çocuk dostu ve daha az ticari sömürücü algoritmalar geliştirmek için çalışıyorlar. Araştırmacılar ayrıca algoritmaların çalıştığı içeriği de doğrulamalıdır. Aşağıda, ebeveynlerin çocukları için kaynakları değerlendirirken sormaları gereken sorulara olumlu yanıtları olan çocuk dostu tasarım ilkelerine uyan arama ve öneri motorlarına örnekler verilmiştir.

1, http://www.ivyjoy.com/rayne/kidssearch.html

Bu arama motoru çocuklar için güvenli ve çocuklara uygun materyaller önerir, ancak çocuklarınıza daha az dikkat çekici olan üçüncü parti web sitesini gönderir. Bu nedenle, çocukların içeriği görüntüledikten veya ziyaret ettikten sonra bu siteye döndüklerinde web sitesindeki üçüncü partiye daha fazla arama yapmadıklarına emin olun.

2, https://webforclassrooms.com/

WizeNoze’un sınıf web sitesi, günümüzde dünyada bulunan çocuklar için online içeriğin en büyük küratör (okul için güvenli) koleksiyonudur. Sınıflar için Web, öğrenciler ve öğretmenler için 6 milyondan fazla müfredat sayfasına, saygın çeşitli kaynaklardan destekleyici online materyallere hızlı erişim sağlar; hepsi okuma düzeyinde aranabilir. Kaynaklar, müfredata uygunluk açısından öğretmenler tarafından kontrol edildi. Ayrıca, en güncel makine öğrenimi teknolojisi tarafından desteklenmektedir ve alınan materyalin okuma yazma seviyeleri ne olursa olsun çocuk tarafından güvenilir, yaşa uygun ve okunabilir olmasını sağlamak için küratörlüğü yapılmaktadır.

3, https://storyweaver.org.in/

Storyweaver okuma platformu, çocukların sadece okumalarını değil, aynı zamanda kendi kitaplarını oluşturmalarını ve başkalarıyla paylaşmalarını sağlar. Web sitesi, binlerce açık lisanslı çok dilli hikayeyi daraltmaya yardımcı olmak için basit ama şeffaf bir algoritma çalıştırır. “Oku” sekmesi altında, kullanıcılar sistemin kullanıcıyla en uygun hikayeleri seçmek için kullandığı kategorileri seçebilir. Çocukların, topluluk ve profesyonel illüstratörler tarafından oluşturulan illüstrasyonları arayabilecekleri bir Resim Kütüphanesi de vardır.

Yazarlar: Natalia Kucirkova, J Fails, S Pera and T Huibers http://digilitey.eu

Türkçeleştiren: Şamil Enes Mecit

http://digilitey.eu/wp-content/uploads/2019/01/Algorithms-for-children-Report.pdf