Dijital Alanlarda Gençler için Cinsellik Eğitimi: Literatür Özeti ve Öneriler

Bu makale, UNESCO Sağlık ve Eğitim bölümü tarafından arka plan makalesi olarak hazırlanmıştır. 19 – 21 Şubat 2020 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen “Dijital alanda cinsellik eğitimi” sempozyumu kapsamında bu makale, UNESCO Sağlık ve Eğitim bölümü tarafından İngilizce arka plan makalesi olarak hazırlanmıştır.

Dijital Medya ve Çocuk Platformu olarak dijital dünyada çocuk ve gençlere yönelik cinsel eğitimin önemine özellikle eğildiğimiz 2021-2022 güz döneminde, bu makalenin öne çıkan bölümlerini Türkçeleştirerek alandaki paydaşların dikkatine sunmak istedik. Makalenin orijinaline ulaşmak için tıklayınız.

Makale özetle dijital içeriğin ergenlerin ve gençlerin (10-24 yaş arası) bilgi, tutum ve uygulamalarını ne ölçüde etkileyebileceğine dair mevcut kanıtları incelemekte ve dijital alanların kapsamlı cinsellik eğitiminin (CSE) sunumuna değer katmak için kullanılma potansiyeline bakmaktadır. Teknolojinin değişip gelişmesiyle birlikte rapordaki sonuçlar da zamanla değişebilir, bu sebeple bu rapor şimdiki zamanı yansıtmaktadır.

Rapor iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde gençlerin dijital alanlarla, sosyal medya etkileyicileri, pornografi ve cinsellik eğitimi ile nasıl etkileşimde bulunduğu araştırılıyor ve eğitimde sağlık ve Bilgi İletişim Teknolojisinden (ICT) dersler içeriyor. Bunu yaparken, literatür taramalarına, disiplinler arası araştırmacı ekibinin bilgi, uzmanlığına ve tavsiyelerine dayanılıyor.

İkinci bölüm, gençleri cinsellik konusunda eğitmek için tasarlanan müdahaleler hakkındaki literatürün sağlam bir incelemesine dayanmaktadır. Beş temel alanda mevcut kanıtlara odaklanır. Bunlar:

1. Gençlere ulaşmak ve onlarla etkileşim kurmak
2. Etki ve tesir
3. Fırsatlar ve riskler
4. İçerik, standartlar ve kılavuzlar
5. Literatürdeki boşluklar

Rapor, bu gelişen alana daha fazla devam eden katılım için önerilerle sona eriyor.

Dijital Medya ve Çocuk olarak yayına hazırladığımız bu içeriğimizde önce konuyla ilgili önerileri, ardından literatür incelemesini, son olarak da kavram ve tanımları paylaşacağız.

DİJİTAL ALANLARDA GENÇLERE YÖNELİK CİNSELLİK EĞİTİMİ İÇİN ÖNERİLER

Gençlerin istedikleri dijital yöntemleri kullanarak kanıta dayalı, toplumsal cinsiyet eşitsizlikleriyle mücadele içeren ve pozitif dijital cinsellik eğitimi ile gençleri güçlendirmeye çalışın.

Araştırma, birçok gencin diğer bilgi türlerinin yanı sıra zevk hakkında da bilgi istediğini gösteriyor. Dijital cinsellik eğitimi girişimlerinin ve diğer cinsellik bilgisi türlerinin gençleri etkilediğini göstermektedir. Bununla birlikte, gençler üstünde nasıl bir etki yarattığı farklı içerik ve ortamların, bu etkileri nasıl etkilediği bilinmediğinden bu araştırma sınırlıdır.

Marjinal gruplar da dahil olmak üzere gençlerin kendilerinin içerik ve önlemler konusunda liderlik etmelerini, tavsiyelerde bulunmalarını ve etkilemelerini sağlayın.

Ortalama olarak, gençler dijital alanları büyük yaş gruplarına göre daha sık kullanmaktadır. Gençlerin aşinalıkları ve bu dijital alanlarla etkileşimde bulunma becerileri, onları yeni bilgi oluşturma ve paylaşma biçimlerini mümkün kılan sosyal ve teknik olanaklardan yararlanmak için iyi bir konuma getirmektedir.

Gençlerin kanıtlarla desteklenmiş, etkili, çevrimdışı ve kapsamlı cinsellik eğitiminden öğrenmelerini sağlamak için içerik geliştiricileri ve sahipleriyle birlikte çalışın.

Dijital müdahaleler yüz yüze müdahalelerden farklı olsa da çevrimdışı dünyadan elde edilen kanıtlar, kapsamlı içerik ve bilgi, tutum ve uygulamaları değiştiren sunum yöntemleri açısından çevrimiçi eğitim platformlarının tasarımını bilgilendirmeye yardımcı olabilir. Çevrimdışı dünyadan öğrenilenler, cinsel açıdan olumlu bir bakış açısı kazanmanın faydalarını da vurgulayabilir.

Dijital olan ve olmayan aktiviteler, cinsellik eğitimi girişimlerinde ve daha geniş alanlarda birbirini tamamlayabilir.

Okul temelli programların bir parçası olarak yürütülen girişimler de dahil olmak üzere dijital cinsellik eğitiminin genellikle keyifli olduğu bildirilmektedir. Gençler maddi ve sanal dünyalar arasında ayrım yapmak zorunda değiller ve ilişkilerini her ikisinde de yaşayabilirler. Eğitim her iki alanda da bu birleşmeyi ele alabilir.

Belirli bir bağlamda izleyicilerin günlük teknoloji uygulamaları etrafında müdahaleler tasarlayın ve kullanıcıların dijital gizliliğine öncelik verin.

Örneğin, paylaşılan cihazlar kullanan ve sadece erkek akrabalar gibi bekçiler aracılığı ile erişim imkanı olan genç kadınlar bağlamında, onları hassas olarak değerlendirilebilecek bilgiler ile hedef durumuna getirmek uygun olmayabilir.

Dijital ortamlardaki cinsel ve toplumsal cinsiyet ayrımcılığı temelli siber zorbalık ile mücadele edin.

Bu mücadele farklı konumlarda bulunan farklı cinsiyetlerdeki genç insanların karşılaştığı eşitsizlik ve riskleri anlamayı ve uygun müdahaleleri tasarlamayı da içerir. Bazı bağlamlarda, bu (örneğin) genç kızların sosyal medya platformlarını kullanarak topluma açık cinsel ve üreme sağlığı içeriklerine erişim konusundaki rahatsızlıklarını fark etmek anlamına da gelir. Cinsel eğitim içerikleri ve içerik de ötesindeki cinsiyet rolü sterotipini sorgulamayı(challenge) ve online ortamların LGBTI bireyleri ve diğer marjinal grupları daha fazla kabul eder hale gelmesi üzerinde çalışmayı da gerektirir. Moderasyon ve koruma ile daha emniyetli ortamlar yaratmak ve dijital ortamların getirdiği fırsatlara sermaye sağlayarak şiddete karşı harekete geçmek anlamına gelir.

Değişen politik içeriği takip edin.

Online cinsel eğitim, eğitmenlerin çoğunluğu kendi ulusal sınırları içinde çalışmalarına rağmen; dil,kimlik paylaşarak ve çok çeşitli coğrafyalardan erişimle, uluslararası ortamlarda gerçekleşir. Cinsellik eğitimi veren kişiler küresel politik bağlamın yükselen popülist ulusalcılık ve Küresel Kuzey ve Küresel Güneyin yeni sömürgecilik anlayışlarından direk olarak etkilenir. Dijital ortamlarda cinsel eğitim vermek üzere çalışanlar bu güçlere karşı dikkatli hareket etmek zorundadır. Devlet, dini otoriteler ve görece yeni oyuncular olan Google, Facebook, Baidu ve WeChat gibi dijital dünya kurumlarının güç yapısını anlamaya ve hesap vermelerini sağlamaya çalışın. Başka zamanlarda sorgulanması ya da direnç gösterilmesi gereken bu kurumlar, bazı zamanlarda ve ortamlarda devreye sokulabilir ve partner haline gelebilir. Cinsel eğitim veren kişiler, bu kurumlarla alakalı olarak kendi duruşlarını dikkatlice değerlendirmeli, daha sorumlu bir dijital ortama ulaşılmasına ve kendilerini de, kullanıcıları da riske atmayan bir biçimde, gençler öncülüğünde gerçekleştirilen daha yetkili bir dijital cinsel eğitimin gerçekleşmesine nasıl katkı sağlayacakları konusunda çalışmalıdırlar.

DİJİTAL ALANLARDA GENÇLER İÇİN CİNSELLİK EĞİTİMİ ÜZERİNE LİTERATÜR TARAMASI

Gençlere Ulaşmak ve Onlarla Etkileşim Kurmak

Dünyanın dört bir yanındaki gençler, dijital teknolojilerin en aktif kullanıcılarıdır. 15-24 yaş arasındaki dünya gençliğinin %70’inden fazlası çevrimiçidir (International Telecommunications Union, 2018). Buna rağmen, dijital bölme ​bölgeler arasında ve bölgeler içinde derinliğini koruyor. Gelişmiş ülkelerde 15-24 yaş arasındaki gençlerin yüzde 94’ü, gelişmekte olan ülkelerde yüzde 67’si, en az gelişmiş ülkelerde ise sadece yüzde 30’u internet kullanmaktadır (International Telecommunications Union, 2020). Aynı zamanda, cinsiyet farkı da belirgindir. Küresel olarak, kadınların % 48’i erkeklerin % 52’sine kıyasla interneti daha az kullanıyor, ancak bu boşluk bazı bölgelerde çok daha belirgin (International Telecommunications Union, 2020).

Gençlerin ‘dijital alanlara’ katılımı çeşitli şekillerdedir, değişim içindedir, cinsiyete ve şartlara özgüdür. Dijital alanların, cinsellik eğitimi için resmi veya açıkça etiketlenmiş dijital dağıtım siteleri ve yolları olabilir. Örneğin, gençleri cinsellik konusunda eğitmek amacıyla bir dizi web site, uygulama ve sohbet odası ortaya çıkmıştır.  Ayrıca genç bireyler, influencer ve uygulamalardan bedenleri, cinsiyetleri ve ilişkileri hakkında eğitimi amaçlayan ya da amaçlamayan bilgiler edinebilir.

Dijital medya; kırsal kesimdeki gençler, lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel ve interseks (LGBTI) bireyler ve engelli bireyler gibi dışlanmış gruplara ulaşabilir. Bununla birlikte, dijital medya, damgalayıcı içerik, teknolojik engeller ve bazı riskler nedeniyle bu gruplara ulaşmada da engeller oluşturabilir.

Etki ve Tesir

Dijital cinsellik eğitiminin bilgi, tutum ve davranışlar üzerinde etkileri olabilir. Fakat çok az müdahale etkiyi monitörleyebilir. Bunu başarabilenler ise içerik, amaç, gösterge ve davranışta çeşitlilik ortaya çıkarır. Bu çeşitlilik sebebiyle farklı zamanlarda ölçülen sonuçlar, müdahale etkilerini karşılaştırmayı veya genellenebilir sonuçlara ulaşmayı zorlaştırır. Ayrıca dijital cinsellik eğitiminin verildiği platformlar hızla değişirken, kanıt olarak kullanılan temeller aynı hızla gelişememektedir.

Dijital cinsellik eğitimi gençler tarafından eğlenceli ve ilgi çekici olarak görülür.

Çevrimiçi müdahalelerin çevrimdışı müdahalelerden daha uygun maliyetli ve geniş kapsamlı olduğu düşünülmektedir, ancak bunun ölçülmesi zordur. Bazı çalışmalar okul temelli cinsel eğitim ile dijital cinsel eğitimin etkilerini karşılaştırmaya çalışmaktadır. Birçok araştırma, dijital eğitimi daha etkili bulsa da eğitim içeriğinin ve kalitesinin değişmesi durumunda bu karşılaştırmalar anlamsız hale gelmektedir. (Örneğin, iyi bir öğretmen, iyi olmayan bir dijital oyundan daha etkilidir.) Yapılan çoğu müdahale dijital eğitimi, okul temelli cinsel eğitim veya diğer çevrimdışı alanlarda eğitim ile birleştirir.

Fırsatlar ve Riskler

Dijital alanlar, marjinalleşmiş gençler de dahil olmak üzere, bilginin yaratılmasını ve paylaşılmasını etkilemek için yeni olanaklar sunuyor.

Dijital cinsellik eğitimi, okul temelli cinsellik eğitiminin etkisiz veya yetersiz olduğu noktalarda ergenler için bir boşluğu doldurabilir. Ayrıca dijital cinsellik eğitimi, okul temelli cinsellik eğitimini tamamlayabilir ve güçlendirebilir. Ancak teknolojik müdahaleler, kişiler arası eğitimin yerini alacak bir şey olarak görülmemelidir.

Dijital alanlar, cinsel ve cinsiyet temelli şiddet de dahil olmak üzere zorbalık ve zorlamanın gerçekleştiği bir ortam olabilir. Aynı zamanda, dijital alanlar bu tür şiddete karşı harekete geçme fırsatları da sağlayabilir. Moderatörler, gençlerin gizliliğinin ve anonimliğinin korunduğu kapalı veya kontrollü platformlarda güvenli alanlar yaratmaya çalışabilir. Bu yoğun çalışma, konuşma özgürlüğü ile ilgili gençlerin çeşitli bakış açılarına dayanarak kendi kararlarını verme ihtiyaçları ve hakları hakkında soruları gündeme getiriyor.

Kurumsal, devlet ve dini yapılar dahil olmak üzere iktidar yapıları, çevrimiçi ve çevrimdışı olarak rol alabilir. Dijital alanlardaki düzenleme, hesap verebilirlik mekanizmaları ve savunuculuk hızla değişen teknolojik duruma ayak uydurmak için mücadele ederken, çevrimiçi alanlarda iktidar kurumlarını anlamak ve hesaba katmak kendine özgü zorluklara sahiptir.

İçerik, Standartlar ve Kılavuzlar

Dijital cinsellik eğitimi şu anda zengin bir hedef, içerik ve kitle çeşitliliği, ayrıca bir dizi doğru ve yanlış bilgi içermektedir, bu sebeple içerik standardizasyonu yoktur. Peki dijital çevrimiçi cinsellik eğitimi arzu edilen mi yoksa, pratik olan mı?  Bu sorunun cevabı net bir şekilde verilemediği için, dijital cinsel eğitim odaklı hiçbir yönerge geliştirilmemiştir. Eğitim için gerekli rehberlerin sağlanması şüphesiz içerik üreticileri tarafından ele alınacaktır. Çeşitli yaş gruplarına içerik sunmak isteyenler için, kapsamlı cinsellik eğitimi ile ilgili mevcut yönergeler yararlı olabilir. İçerik geliştiricileri erişilebilir ve popüler kalırken, aynı zamanda koruma önlemleri içeren uygulamalarına yardımcı olacak yönergeler de onlar için faydalı olabilir.

Çoğu çevrimdışı cinsellik eğitiminde olduğu gibi, içerik geliştirme ve sunma konusunda açıkça “seks pozitif” bir yaklaşım benimseyen birçok platform örneği olsa da içerikler genellikle oluşabilecek riskleri önlemeye odaklanırken, zevk ve refah gibi konular arka plana atılır.

Literatürdeki Boşluklar

Yapılan literatür taraması sonucunda, genç kadınları hedef alan birçok, genç erkekleri hedef alan yalnızca bir tane makale bulunmuştur. Fakat transseksüel ve engelli bireylere değinen hiçbir makale bulunamamıştır. Bu alandaki literatür ağırlıklı olarak Kuzey yarım kürede bulunan yazarlar ve Kuzey yarım küre bağlamları hakkındaydı. Bu eksiklikleri ele alan literatür için hedefli aramalar yapıldı.

Dijital cinsellik eğitimi girişimleri çok sayıda gencin ilgisini çekmiştir. Bununla birlikte, çevrimiçi olarak nasıl etkileşimde bulundukları; örneğin kimlerin etkileşimde bulunduğu, bu sitelere erişim yolları, ne aradıkları, neden çevrimdışı kaynaklar yerine çevrimiçi kaynaklara yöneldikleri, nasıl göründükleri ve çevrimiçi kaynaklardan edindikleri bilgileri nasıl kullandıkları gibi nitel deneyimler konusunda sınırlı araştırmalar vardır.

Etki zaman alır ve birçok yönden ortaya çıkabilir. Etki araştırmasındaki en belirgin iki boşluk şunlardır: dijital cinsellik eğitiminin (özellikle Güney yarım küre bağlamalarında) etkisi üzerine araştırmalar ve gençlerin bilgi, tutum veya davranışlarının ne kadar değiştiğini araştıran nicel metodolojileri nasıl ve neden olduğunu sorularına cevap veren nitel metodolojilerle birleştiren araştırmalar.

Literatür taramasında bulunan çarpıcı bir boşluk da, dijital cinsellik eğitiminin dijital dünyadaki iktidar yapılarından nasıl etkilendiği ve bunların içinde nasıl işlev görebileceği veya bunlara meydan okuyabileceğidir.

DİJİTAL ALANLARDA GENÇLER İÇİN CİNSELLİK EĞİTİMİ KAPSAMINDA KAVRAM VE TANIMLAR

• Ergen: Birleşmiş Milletler, ergenleri 10- 19 yaşları arasındaki insanlar olarak tanımlar.
• Bot trafiği: web sitelerine yönelik, yazılım uygulamalarının otomatik görevler yerine getirmesi ile sonuçlanan insan dışı trafiktir.
• Kapsamlı Cinsellik Eğitimi: Kapsamlı cinsellik eğitimi, Birleşmiş Milletler Uluslararası Cinsellik Eğitimi Teknik Kılavuzu tarafından gözden geçirilmiş ve cinselliğin bilişsel, duygusal, fiziksel ve sosyal yönleri hakkında müfredata dayalı bir öğretme ve öğrenme süreci olarak tanımlanmaktadır. Çocuklara ve gençlere sağlıklarını, refahlarını ve saygınlıklarını fark etmelerini sağlayacak bilgi, beceri, tutum ve değerler kazandırmayı; saygılı sosyal ve cinsel ilişkiler geliştirmeyi, seçimlerinin kendi refahlarını ve başkalarının refahlarını nasıl etkilediğini düşünmeyi; yaşamları boyunca haklarının korunmasını anlamayı ve bunun sürekliliğini sağlamayı amaçlar.
• Dijital Alanlar: Dijital alanlar; web siteler, sohbet odaları, sosyal medya platformları, paylaşılabilir video siteleri, çok basit beslemelerin ve wiki’lerin yanı sıra çevrimiçi ve çevrimdışı mesajlaşma platformlarını (şebeke dışı ağ teknolojisini kullanan ‘telsiz’ uygulamaları) içerir. Radyo, basılı ve televizyon gibi geleneksel medya dahil değildir. Dijital alanlar sürekli gelişiyor ve değişiyor.
• Influencer (Etkileyen): Belirli bir konudaki bilgi, uzmanlık ve çevrimiçi varlığıyla ün yapmış bir kişi, sosyal medya veya geleneksel medya aracılığıyla birçok kişiyi etkileme gücüne sahiptir.
• mHealth: ‘Mobil sağlık’ için bir kısaltma olan mHealth, sağlık hedeflerine ulaşılmasını desteklemek için mobil ve kablosuz teknolojilerin kullanımını ifade eden bir terimdir (örn. sağlık sonuçlarını, sağlık hizmetlerini ve sağlık araştırmalarını iyileştirmek için).
• Cinsellik: Cinsellik, insan bedeninin anlaşılması ve onunla ilişkisi; duygusal bağlanma ve sevgi, biyolojik cinsiyet, cinsiyet, cinsiyet kimliği; cinsel yönelim, cinsel yakınlık; zevk ve üreme konularını içeren insan olmanın temel boyutudur. Cinsellik karmaşıktır ve yaşam boyu gelişen biyolojik, sosyal, psikolojik, ruhsal, dini, politik, yasal, tarihi, etik ve kültürel boyutları içerir.
• Cinsel Sağlık: 2002 Dünya Sağlık Örgütünün “Cinsel Sağlığı Tanımlama” raporunda ele alınan cinsel sağlık: cinsellikle ilgili olarak fiziksel, duygusal, zihinsel ve sosyal bir refah halidir; sadece hastalık, işlev bozukluğu veya güçsüzlüğün olmaması değildir. Cinsel sağlık, zorlama, ayrımcılık ve şiddet içermeyen zevkli ve güvenli cinsel deneyimlere sahip olma olasılığının yanı sıra cinselliğe ve cinsel ilişkilere olumlu ve saygılı bir yaklaşım gerektirir. Cinsel sağlığın sağlanması ve sürdürülmesi için tüm kişilerin cinsel haklarına saygı gösterilmeli, korunmalı ve bu haklar yerine getirilmelidir.
• Cinsel Sağlık, Üreme Sağlığı ve Hakları (SRHR): Cinsel sağlık, üreme sağlığı ve hakları, cinsellik ve üremeye uygulanan insan hakları kavramıdır. Tüm çiftlerin ve bireylerin çocuk sayısı, aralıkları ve zamanlamalarına özgürce ve sorumlu bir şekilde karar verme temel hakkını; bunu yapacak bilgi, eğitim ve araçlara sahip olma ve ulaşılabilir en yüksek cinsel ve üreme sağlığı standardına sahip olma hakkını içerir.
• Kullanıcılar: Bir ürünü, makineyi veya hizmeti kullanan kişiler. Örneğin, uygulama ‘kullanıcıları’, belirli bir süre boyunca bir uygulamayı yeni ziyaret eden, önceden ziyaret etmiş veya bu süre içerisinde tekrar ziyaret eden kişilerdir.
• Vlog: Video kullanan ve genellikle deneyimleri, düşünceleri ve fikirleri bir kitleyle paylaşmak için tasarlanmış genellikle web üzerinden paylaşılan bir blog türü.
• Vlogger: Bir video blogu veya vlog tutan, kişisel bir web sitesine veya sosyal medya hesabına bir şey hakkında kısa videolar gönderen bir kişi.
• Gençlik: Birleşmiş Milletler ‘gençliği’ 15-24 yaşları arasındaki kişiler olarak tanımlar. Bununla birlikte, genç olma deneyimi dünya genelinde, ülkeler ve bölgeler arasında önemli ölçüde farklılık gösterebilir, bu nedenle ‘gençlik’ farklı bağlamlarda farklı şekilde tanımlanabilir.