Küresel Güney’de Sosyal Medya ve Ergenlerin İyi Olma Hali

Current Opinion in Psychology dergisinin  ¨Social media and adolescent well-being in the Global South ¨  adlı derlemesi , sosyal medyanın Küresel Güney’de ergenlerin iyi olma halini nasıl etkilediğini, bu konu üzerine araştırmaların eksikliğini  ve bunu gidermenin önemi ve yöntemlerini vurguluyor. Sizler için bu yazıyı özetledik ve Türkçeleştirdik.

Social media and adolescent well-being in the Global South

Tarih: Ağustos 2022

Kaynak: Science Direct

Sosyal medya artık dünya çapında gençler tarafından yaygın olarak kullanılıyor. Çocukların ve ergenlerin Küresel Güney’deki dijital erişimlerindeki boşluklar son on yılda kapanıyor. Dünyada her üç internet kullanıcısından biri çocuk iken, Küresel Güney’de bu oranın daha yüksek olduğu tahmin ediliyor. Örneğin, Sahra Altı Afrika’da, yoksullar arasında bile mobil kullanıcılarının çoğunluğunu gençler oluşturuyor. Bununla birlikte, Küresel Güney’deki çocukların üçte ikisinin sosyal medya erişimi hala sınırlı ve yetersiz.

Sosyal medya kullanımının ergen refahı üzerindeki etkisini araştıran mevcut çalışmaların çoğu, tamamen Küresel Kuzey’e (ABD ve Avrupa) odaklanıyor. Dolayısıyla, sosyal medyanın, ergenleri, batılı toplumlar dışında nasıl etkilediği hakkında çok az şey biliniyor. Dünya nüfusunun %88’i ve ergenlerin çoğunluğunun Küresel Güney’de yaşadığı düşünüldüğünde, bu önemli bir ihmal.

Dünya çapında en çok Facebook kullanıcısı olan on ülkeden dokuzu Küresel Güney’de. WeChat gibi sosyal medya siteleri Asya’da 1,2 milyar kullanıcıya ulaşıyor, dolayısıyla sosyal medya kullanımı bilimi-araştırmalarını (SMU) çeşitlendirmek kritik önem taşıyor.

SMU ve iyi olma hali çalışmalarındaki bağlamların kritik rolü

Küresel Kuzey’de SMU ve iyilik hali arasındaki bağlantı hakkında, yaygın bir tartışma var, olumlu, olumsuz etki ya da ilişkisiz bulunduğu çalışmalar var. Ancak bu durum Küresel Güney’e genellenemez. Gerçekten de, Küresel Güney’deki ülkeler içinde ve arasında, yaş, gelir, cinsiyet, eğitim ve sosyal normlar gibi faktörlerin de şiddetlendirdiği farklılıklar ve kalıcı dijital erişim boşlukları mevcut.

Yakın zamanda yapılan bir kapsam belirleme ve meta-analiz çalışmasında, incelenen örneklerin %70’inin Küresel Kuzey’den olduğu ve ülkeler arasında çarpıcı bir örnek çeşitliliği eksikliği tespit edildi.

Global Kids Online ve Gender and Adolescence: Global Evidence gibi bazı uluslar arası anketler, SMU’nun Küresel Güney’deki ergenleri nasıl etkilediğine dair kanıtlar sunsa da kesin sonuçlar için yeterli kanıt yok. Konuyla ilgili eksiklikleri gidermeye yönelik  acil ihtiyacın iki nedeninin altını çizmek gerekli. İlk olarak, geçmiş çalışmalar çoğunlukla katılımcıların kendi bildirdiği “ekran süresine” dayanıyor, ancak hem Küresel Kuzey hem de Güney’de sosyal medya, sosyalleşme, eğitim, finans ve iş dahil olmak üzere çeşitli etkinlikler için kullanılıyor. 

Akademisyenler, sosyal medyanın kolaylaştırdığı tüm faaliyetlerin kapsamını belirlemeli ve ergenler üzerinde hem yararlı hem de zararlı SMU etkileri hakkında daha kapsamlı bir analiz oluşturmalı. İkincisi, Küresel Güney bölgeleri psikolojik iyilik halini etkileyen kültürel ve dilsel spesifik faktörlere sahip olabilir. Yüksek kolektivizm bu bölgelerde önemli bir rol oynuyor. Ayrıca, Güney Asya’da aile namusunu koruma kültürü kızların sosyal medyaya erişmesini engelleyebilir ve daha sonra onları pozitif dijital bağlantılardan mahrum bırakabilir.

Tüm bunlar, sosyal medyanın  etkisinin Güney Asyalı, Afrikalı ve Amerikalı ergenler arasında nasıl benzerlikler ve farklılıklar gösterebileceği sorusunu da gündeme getiriyor.  Sosyal medyanın Küresel Güney’de ergenlerin iyi olma halini nasıl etkilediği ve bu konu üzerine araştırmaların eksikliğini vurgularken,   Küresel Güney’den elde edilen bulguların entegrasyonunda aşırı genellemeyi önlemek için, beş bölgeden (Sahra Altı Afrika, Orta Doğu ve Kuzey Afrika , Latin Amerika, Çin ve Güney ve Güneydoğu Asya’dan) gelen bilgileri ayrı ayrı incelemek gerekiyor.

Sahra-altı Afrika

• Afrikalı ergenler, özellikle Sahra altı bölgesinde ve kırsal alanlarda yaşayan kızlar, küresel olarak en az dijital  bağlantılı olanlardır.
• Bazı çalışmalar, sosyal medyanın sosyal sermaye, siber zorbalık veya cinsiyete dayalı şiddet üzerindeki etkisini incelemiş olsa da, SMU ve iyi olma halini birbirine bağlayan yüksek kaliteli çalışmalar yetersiz kalıyor.
• Çoğu araştırma yalnızca birkaç Afrika ülkesine odaklanıyor. Bu araştırma eksikliğinin nedenleri, Sahra altı Afrika’da zihinsel sağlığı çevreleyen damgalamanın yanı sıra, araştırma çabalarının büyük bir bölümünü engelleyen başka zorluklar ( salgın hastalıklar gibi) ile ilgili olabilir.

Orta Doğu ve Kuzey Afrika

• MENA bölgesi, dijital erişim açısından en çeşitli olanlardan biridir, ancak SMU’nun ergenlerin iyi olma halini nasıl etkilediğine dair bulgular sınırlı.
• Bulgular genel olarak çocukların internet kullanımını inceliyor veya siber zorbalık, çevrimiçi cinsel içerik, riskli çevrimiçi davranışlar veya aşırı internet kullanımı gibi risklere odaklanıyor.
• Çevrimiçi sosyalleşme ve iyi olma hali arasındaki bağlantı, açıkça ölçülmekten ziyade, MENA popülasyonları üzerine yapılan araştırmalarda, genellikle örtük olarak bulunuyor.
• Çocuklar sosyal medyayı aileleri ve arkadaşları ile iletişimde kalmak, sosyalleşmek ve yeni insanlarla tanışmak için kullandıklarından, sosyal medyanın yakınlık, sosyal destek ve dikkat dağıtma sağlayabileceği ve dolayısıyla iyi olma halini olumlu yönde etkilediği savunuluyor.
• MENA kızları ve genç kadınlarının, erkek akranlarına göre bir sosyal medya profiline sahip olma olasılıkları daha düşük.
• MENA kızlarında muhafazakar cinsiyet normlarına uyulmaması, örneğin sosyal medyada fotoğraf paylaşmak veya başkalarıyla çevrimiçi iletişim kurmak daha sert muamele görüyor.

Güney ve Güneydoğu Asya

• Dünyadaki ergenlerin yarısından fazlasının Asya’da yaşaması ve en yüksek çocuk internet kullanım oranlarının bu bölgede olması nedeniyle Asya, SMU hakkında önemli bir vaka çalışmasını temsil ediyor.
• Güney Asya bölgesinde, hem cihazlara erişimi hem de çevrimiçi olarak harcanan zamanı etkileyen  cinsiyet eşitsizliklerine ve kısıtlayıcı cinsiyet normlarına dair çok sayıda kanıt var. Ancak 2018 tarihli bir politika raporunda, sosyal medyanın, kızların kadın hakları, cinsellik, aile içi şiddet ve kürtaj gibi konularla ilgilenmek için bu tür çevrimiçi alanları kullanabildiği Afganistan gibi ülkelerde ergenler için “dijital güvenli bir sığınak” sağladığı belirtildi.
• Araştırma ayrıca çeşitli risklerin altını çizdi: Bangladeş’te sosyal medya gönderileriyle ilgili intiharlar, Pakistan’da siber zorbalık, Hindistan’da ruh sağlığının bozulmasına yol açan SMU ve Nepal’de ergen kızların fuhuş için işe alınması.
• Yine de, sosyal medya ve dijital teknolojilerin, kızlara yeni bir ses ve temsilcilik biçimi vermek ve eğitimlerinden olumlu yönde yararlanmak gibi faydalar sağladığına dair kanıtlar da var.

Çin

• Çin’de Facebook, Twitter ve Instagram gibi popüler Batılı sosyal medya platformları yasaklanırken, ülke yüksek oranda genç WeChat, QZone ve Sina Weibo kullanıcısı ile dünyanın en büyük sosyal medya pazarlarından birini temsil ediyor.
• Erişimi ve kullanımı etkileyen cinsiyet ve ahlaki normlardaki farklılıklarla birlikte Çin’deki kentsel-kırsal farklılıkları dikkate almak da çok önemli. 
• Sorunlu SMU’nun yaygınlığı ve ergenlerin iyi olma hali üzerindeki etkisi, geniş çapta araştırılıyor. Örneğin, çalışmalar, WeChat aşırı kullanımının veya Qzone kullanımının olumsuz sosyal karşılaştırmalar yoluyla depresyona yol açmasının olumsuz etkisini araştırıyor ve Küresel Kuzey’de olduğu gibi SMU’nun olumsuz etkisini incelemeye yönelik genel bir eğilim ortaya koyuyor.
• Yine de başka araştırmalar, “WeChat kullanımının kendisi ne iyi ne de kötü değil, ancak kullanım türünün önemli olduğunu gösteren daha incelikli bir tablo çiziyor.
• SMU’nun olumlu etkileri üzerine, sınırlı da olsa bazı çalışmalarda ,özellikle LGBT popülasyonları arasında refahı artırabileceği bildirildi.

Latin Amerika

• Latin Amerika’daki gençlerin çoğu, sosyal destek almak ve arkadaşlarla tanışmak için WhatsApp gibi sosyal medyayı kullanan internet kullanıcıları.
• Araştırmalar büyük ölçüde SMU’dan ziyade ergenlerde genel cihaz erişimi ve dijital becerilere odaklanıyor.

Dünya çapındaki eğilimler doğrultusunda, önceki araştırmalar çoğunlukla SMU’nun psikopatoloji , uyku veya kompulsif kullanım ile olan ilişkilerine odaklanıyor. Bununla birlikte, kanıtlar SMU’nun psikolojik iyi oluşu hem olumlu hem de olumsuz etkilediğini gösteriyor.

• Meksika’da, yerli Maya ergenleri, dijital teknolojilerin, sosyal ağları aile ilişkilerine hem katkıda bulunabilecek hem de aile ilişkilerine zarar verebilecek şekilde değiştirdiğine inanıyor.
• Şili’de bilim adamları, problemli kullanımın daha düşük bireysel iyi oluşla ilişkili iken, eğlence amaçlı, sosyal ve eğitimsel internet kullanımının ise daha yüksek refah ile ilişkili olduğunu bulmuşlardır.
• Peru’da, SMU ile ilgili olumlu deneyimler, pandemi sırasında daha az yalnızlık ile ilişkilendirilirken, SMU ile ilgili olumsuz deneyimler için ters örüntülerle ilişkilendirildi.
• Şili ve El Salvador’daki ergenler, sosyal medyanın duygusal destek, benzer düşünceye sahip akranlarla bağlantı ve rahatlama kaynağı olarak, ancak aynı zamanda onu riskli bir yer olarak gördüklerini, karışık algıları olduğunu bildiriyorlar.

Gelecekteki araştırmalar için öneriler

• Araştırmalar, dijital eşitsizliklerin çok yönlü doğasını hesaba katmalı ve bunların Küresel Güney’de SMU’nun zararlarını ve faydalarını artırıp artırmadığını incelemeli.
• Kaynakların yetersiz olduğu birçok ortamda sosyal medya, sağlık ve eğitim gibi temel hizmetlere erişim sağlayarak iyi olma hali artırabilir.
• Küresel Güney ile ilgili veriler, jeopolitik, sosyo-ekonomik ve kültürel boyutları dikkate alınmadan, sadece Küresel Kuzey bağlamlarına göre teori veya araştırma anlayışları benimsenmemeli.
• Yerelleştirilmiş bir SMU anlayışı oluşturmak için Küresel Güney merkezli ortaklarla birlikte bir araştırma gündemi geliştirilmelidir.
• Kuzey ve Güney Küre arasında bulguların karşılaştırılabilirliğini sağlamak ve  incelenen sosyal medya türlerine daha fazla çeşitlilik katmak için karma yöntem yaklaşımları kullanılarak yöntemleri güçlendirmeli.
• Ulaşılması zor ve marjinalleştirilmiş nüfuslara özel odaklanarak verileri tasarlarken ve toplarken çeşitli paydaşları dahil etmeli. 
• Sonuçta ; yalnızca daha kapsayıcı araştırmalar yaparak, sosyal medyanın tüm  dünyadaki ergen nüfusunun çoğunluğunda iyilik hali/refahı nasıl etkilediğini anlamaya başlayacağız.

Kaynak: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352250X22000288

Ghai, S., Magis-Weinberg, L., Stoilova, M., Livingstone, S., & Orben, A. (2022). Social Media and Adolescent Well-being in the Global South. Current Opinion in Psychology, 101318.