Çevrimiçi Reklamcılık, Gizlilik Endişeleri ve Çocuklar

Son yıllarda teknolojinin gelişmesi ve hızlıca yayılmasıyla birlikte bilişim teknolojileri ve internet kullanımı gittikçe arttı. Kullanımın artmasıyla içerikler, hizmetler ve ürünler de çeşitlendi. Hayatımızın çok büyük parçası olan telefonlarımız, bilgisayarlarımız eğitim görmek, eğlence, iş, kültür, haberler gibi sonu gelmeyen amaçlar ile kullanılmaya başlandı.

Dijitalleşmenin çağında dünyaya gelen çocuklar ise covid-19 pandemisi, çeşitli afetler gibi sorunlardan dolayı eğitimlerini bile dijital ortamlarda görmeye başladılar. Sosyalleşme, vakit geçirme gibi zamanlar da kaçınılmaz şekilde dijitale taşındı ve özellikle çocukların ekran sürelerini ister istemez arttırdı. Kişilerin ekran başında geçirdiği süre içerik çeşitliliğinin ve platformların artmasıyla da farklı sektörler için fırsat alanı oluşturmaya başladı.

Fırsat alanları arttıkça dijital reklam platformları ve dijitaldeki reklam yoğunluğu da gittikçe artmaya başladı. Bu durum geleneksel reklamcılığın sonunu getirmese dahi sektörün ağırlığını dijital mecralara çekti ve markaların dijitale uyum sağlamasını zorunlu hale getirdi.

Dijital reklamcılığın yaygınlaşmasıyla kullanıcıların ziyaret ettiği web sitesi çerezleri, çoğunlukla okumadan onay verilen gizlilik sözleşmeleri kişilerin dijital ayak izlerinin takip edilmesine ve kişiselleştirilmiş ve hedeflenmiş reklamları karşılarında bulmalarına yol açtı.

Arama motorları, video içerikleri, bannerlar, e-postalar, kısa mesajlar ve pek çok çeşitli internet reklamcılığı stratejileri bu dijital ayak izlerini kullanarak kişilerin karşısına çıkmaya başladı. Üretici-tüketici arasında kurulacak iletişimler, hedef kitleye doğrudan ulaşabilme gibi etkiler markalar için oldukça verimli yatırımlar olarak görülebilir. İletişim doğrultusunda kısa sürede yapılabilecek değişimler, etkiye-tepki stratejileri, performans ölçümleri, optimizasyonlar gibi markanın büyümesine katkıda bulunacak çeşitli teknolojiler bunlara örnek olarak gösterilebilir.

Fakat bu teknolojinin kullanılması tüketici tarafında içerik-reklam farkı veya hedeflenilmiş reklam ayrımının yapılamayacağı senaryoları ortaya çıkarmasıyla dijital okuryazarlık açısından yetersiz bilgiye ve tecrübeye sahip kesimi savunmasız bir konuma sokar.

Common Sense Education’un yaptığı bir araştırmaya göre çocukların kullandıkları ve çoğunlukla vakit geçirdikleri platformlarda çocuklara yönelik hedefli reklamlar yapıldığı ortaya çıktı. Bu hedefli reklamlar çocukların platformdaki davranışlarına ve kişisel bilgileri doğrultusunda yapılıyor. Kişisel bilgilerin ve belirli sözleşmeler doğrultusunda kullanıma izin verilmesi çeşitli şirketlerin bu verilerden yararlanmasına sebep oluyor. (K., 2022) Özellikle 13 yaşının altındaki çocukların internette veri gizliliği konusunda yetersiz bilgiye ve tecrübeye sahip olması imzalanan sözleşmelerin, onay verilen maddelerin anlaşılırlığını karşılamıyor. Bu aşamada hedefli reklamlar ile çocuklara yöneltilen ürün, hizmet, propagandalar özellikle küçük yaştaki kesim için tehlikeli ve manipülatif olabiliyor. Gizlilik şartlarının çocuklara yönelik bir düzenlemeyle güncellenmesi olası tehlikelerin önüne geçilebilmesi için bir yöntem.

Rekabet Kurumu 21 Ocak 2021’de başladığı ‘Çevrim İçi Reklamcılık Sektör İncelemesi’’nin ön raporunu 7 Nisan 2023 tarihinde yayınladı. Bu rapor çevrim içi reklamcılık sektörünün yaygınlaşıp geleneksel medyanın önüne geçmesiyle sektördeki rekabet hukukunun da değişime uyum sağlaması ve gereğince yerine getirilmesi gerektiğini anlatıyor.

Instagram, Facebook, Messanger, Whatsapp, Threads ve Oculus VR’ın ana şirketi META görüntülü reklamcılık pazarında sektör lideri olarak konumlanmış durumda. Arama bazlı reklamcılık kategorisinde ise Google sektörün en büyük payına sahip. Google’ın pek çok platformda çok çeşitli hizmetler sunması, çevrim içi reklamcılık pazarındaki liderliğinin gittikçe artmasına ve yoğunlaşmasına yol açtı.

Meta ve Google’ın bütünleşmiş bir biçimde çalışarak çoklu hizmet vermesi toplanılan verilerin kullanımını da ciddi şekilde etkiledi. Bu iki platform aracılığıyla toplanılan veriler hedefli reklamcılık ile yayıncılara, reklam verenlere ve üreticilere önemli faydalar sağlarken tüketiciler arasında da gizlilik endişeleri yarattı. (SÜMER ÖZDEMİR et al.)

Bu ve benzeri gizlilik endişelerine karşı kabul edilen 2016’da yasaya giren Kişisel Verileri Koruma Kanunu kişisel verileri koruma altına almak ve temel hak ve özgürlükleri korumayı sağlar. Kişisel Verileri Koruma Kurumu ise kanunun anlaşılması ve işlenmesi için çeşitli yönergelerde bulunuyor. Çevrim içi reklamcılık faaliyetleri için de bazı yönergeler bulunuyor. Bunlar aydınlatma yükümlülüğü, açık rıza, çocukların verileri, veri güvenliği, veri ilgilisinin hakları ve veri sorumlularının yükümlükleri gibi başlıklar altında işlenebilir.

Bir web sitesinin, uygulamanın kullanılması şartlarında kişisel verilerin toplanıp işleneceği, toplanma amaçları, dağıtım bilgileri gibi önemli bilgilerin kişiye açıkça anlatılması durumu aydınlatma yükümlülüğü maddesinin kapsamında bulunuyor. Açık rıza maddesi, verilerinin kullanılacağı her durumun kişinin kendi rızası ile diğer tarafa yetki vermesi durumudur. Toplanılan ve işlenen verilerin amacı çerçevesinde kalması veri güvenliği kapsamına girer. Yetkisiz kişilerin verilere erişimi, sözleşmede yer almayan 3. kişilere aktarım, verilerde değişiklik ve amacına uygun kullanılmama gibi durumlar veri güvenliği maddesinin yerine getirilmediği durumlara örnektir. Verilerin sahibi olan kişiler KVKK tarafından bazı haklara sahip olurlar. Bunlar verileri zaman içinde değiştirme, silme, ek yapma ve benzeri haklardır. KVKK kişilerin kendi verilerine yapabilecekleri değişiklikleri korur ve bu verilerin kullanılacağı durumlarda değişikliklere dikkat edilmesi gerekir. (Mevzuat Bilgi sistemi)

Tüm bunların yanında çocukların verileriyle ilgili özel sorumluluklar ve yükümlülükler vardır.

Çocukların yaşı ve tecrübesizliği gereği çevrim içi ortamdaki risklerin, yasal haklarının bilincinde olmaması gibi durumlar onları pek çok tehlikeye karşı savunmasız bırakıyor. Kişisel Verileri Koruma Kurumu en büyük sorumluluğun ebeveynlerin üzerinde olduğunu, çocukların kendi verilerini koruma, verilen izinlerin takibi, konu hakkındaki farkındalık gibi alanlarda bilinçlendirmesi gerektiğini vurguluyor. Sosyalleşme, öğrenme, eğitim, eğlence gibi gereksinimlerin neredeyse tamamının dijital ortamda gerçekleştiği çağda çocukları bu platformlardan uzaklaştırmaya çalışmak yerine onları potansiyel risklere karşı bilinçlendirmek ve şeffaflığın olduğu bir ortamda denetim halinde olmak gerekmekte.

Kaynakça

K., G. (2022, March 21). Kids are exposed to targeted advertising across the industry. Common Sense Education. https://www.commonsense.org/education/articles/kids-are-exposed-to-targeted-advertising-across-the-industry

Ki̇şi̇sel Veri̇leri̇ Koruma Kurumu: KVKK: Veri Sorumlusu Kimdir?. Kvkk. (n.d.-b). https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/2032/Veri-Sorumlusu-Kimdir

Ki̇şi̇sel Veri̇leri̇ Koruma Kurumu: KVKK: çocukların Kişisel Verilerinin Korunması Bakımından Dikkat Edilmesi Gerekenler. Kvkk. (n.d.-a). https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/6737/Cocuklarin-Kisisel-Verilerinin-Korunmasi-Bakimindan-Dikkat-Edilmesi-Gerekenler

Mevzuat Bilgi sistemi. Cumhurbaşkanlığı Forsu. (n.d.). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6698&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

Rekabet Kurumu – “çevrim i̇çi Reklamcılık Sektör i̇ncelemesi ön Raporu. (n.d.). https://www.rekabet.gov.tr/tr/Guncel/cevrim-ici-reklamcilik-sektor-incelemesi-eca8a15a14d5ed118eb1005056850339

SÜMER ÖZDEMİR , N., KÜÇÜKİKİZ , E., DURSUN , S., ÇALIŞKAN OLGUN, B., BURHAN, U. B., ÖZKAN , N., EMİNOĞLU, B., AKA, C., YILMAZ, K. N., ALTINTAŞ , S., & ARIK , C. (n.d.). ÇEVRİM İÇİ REKLAMCILIK SEKTÖR İNCELEMESİ ÖN RAPORU.