Çocuklar İçin Dijital Medyada Yeni Bir Evre: 13 Yaş
Dünyada çocuklara belli özgürlükler tanıması açısından önemli kabul edilen farklı yaşlar var. Peki bugüne kadar hiç 13 yaşın önemi üzerine düşündünüz mü? 13 yaş, çoğu kişi tarafından fark edilmese bile getirdiği özgürlüklerle beraber, dijital medya ve çocuk ilişkisi için en kritik dönemeçlerden biri. Öyle ki, aslında çocuklar, dijital medyada hayatının sonuna kadar geçerli olacak özgürlüklerin önemli bir kısmını 13 yaşında kazanıyor.
13 Yaşına Giren Bir Çocuk Hangi Uygulama ve Servisleri Kullanmaya Başlayabilir?
Türkiye dahil olmak üzere, Dünya genelinde 13 yaşına girmiş olan çocuklar, aşağıdaki uygulamaları kullanabiliyor ve gerçek yaşlarını göstererek hesap açabiliyor. 13 yaşına girmemiş olanlar ise kayıt olma aşamasında gerekli yaş sınırını aşamadıkları için uyarı alıyorlar.
- Facebook ve Facebook Messenger
- Mail servisleri: Gmail, Yahoo, Outlook
- Viber
- TikTok
- Snapchat
- Skype
- Tumblr
Ebeveyn izni alınması durumunda, çocuklar ayrıca şu uygulamaları da kullanabiliyor:
- Youtube
- Kik Messenger
- Flickr
Burada dikkat çeken bir durum, 43 milyonun üzerinde kullanıcısı olan Whatsapp’ın listede bulunmaması. Nitekim Whatsapp için istisnai bir durum bulunuyor. Avrupa Birliği’nin 2018 yılında aldığı kararla, Whatsapp’a kayıt olmak için gerekli yaş sınırı 16 olarak belirlendi. Yani Avrupa Birliği ülkelerinde yaşayan çocuklar 16 yaşına gelmeden Whatsapp hesabı açamıyor. Fakat Türkiye de dahil olmak üzere, diğer ülkelerde yaş sınırı hala 13 olarak devam ediyor.
Bir diğer konu ise Android ve iOS mobil işletim sistemlerinin 13 yaş ile ilgili uyguladıkları sistem. Her iki işletim sisteminde de 13 yaş altı çocuklar kendilerine standart bir kullanıcı hesap açamıyor. Bunun yerine, hangi içeriklere erişilebileceğine dair denetim iznini ebeveynlere veren, çocuk hesabı açabiliyorlar. 13 yaşına girildiğinde ise, çocuklar kendilerine ebeveyn denetiminden yoksun standart bir kullanıcı hesabı açabiliyor ya da ebeveyn denetimini devam ettirebiliyor.
Neden 13 yaş?
Öncelikle, çocukların dijital medyadaki belirli özgürlüklere 13 yaşında erişmesinin hukuksal bir sebebi bulunuyor. Bu hukuksal sebep ise COPPA, yani ABD’de 1998 yılında yürürlüğe giren Çocuk Çevrimiçi Gizlilik Koruma Yasası. COPPA, 13 yaş altı çocukların herhangi bir sosyal medya platformuna kaydolmasını ve mail servisi kullanmalarını yasaklıyor. Buradaki çekince, 13 yaş altı çocukların verilerinin kayıt oldukları servisler tarafından toplanması. 13 yaşından sonra ise bu yasakların çoğu kalkıyor. Bu noktada, Dünya’da popüler olarak kullanılan çoğu sosyal medya ve internet servisinin Amerikan menşeili olduğunu hatırlamak gerekiyor. Dolayısıyla bu servisler, AB ülkelerindeki kısıtlamalar haricinde, ABD’deki yasayı uyguluyor.
ABD’de COPPA’in yürürlüğe girme sürecini hızlandıran olay, 200 çocuk odaklı sitenin çocukların verilerini topladığının ortaya çıkmasıydı. COPPA’de 13 yaşın referans alınırken dikkat edilen nokta ise 1970’lerde çocuklar üzerine yapılan pazarlama araştırmaları olmuş. Öte yandan, dijital medyada belli özgürlüklerin 13 yaşında tanınması hala tartışmalı bir karar. Örneğin, The Wall Street Journal’da konu ile ilgili bir yazı yayımlayan Julie Jargon, ‘’13 yaşında bir çocuk, bir okul gezisine gideceği zaman ailesinden izin kağıdı alıyor fakat kendi başına Facebook ve Instagram hesabı açabiliyor.’’ Diyerek kararı eleştiriyor.
13 Yaş Sınırı Sadece Sosyal Medya ve İnternet Servislerinde mi Geçerli?
13, sadece sosyal medya ve internet servisi kısıtlamalarının kalkması için önemli bir yaş değil. Aynı zamanda televizyon ve sinemada da 13 yaşın önemi büyük. Bu durumun gözle görülür en büyük örneklerinden biri Amerika’da uygulanan MPAA Film Reyting/İşaret Sistemi. Bu sisteme göre, şiddet ögeleri içermelerine karşın bazı filmler PG-13 sembolü taşıyor. Yani 13 yaşına girmiş çocukların, artık belli birtakım şiddet içerikli görüntüleri izleyebileceği düşünülüyor.
Aynı şekilde Türkiye’de RTÜK’ün kullandığı akıllı işaretler sisteminde; korku, şiddet ögeleri veya cinsel eylemler içeren programlara +13 yaş işareti konuluyor. Yani bu içeriklerin ancak 13 yaş ve üzeri çocuklara uygun olabileceği ifade ediliyor.
Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı ve 13 Yaş
Dijital medya alanındaki 13 yaş sınırına dayanak oluşturabilecek bilimsel kuramlar bulunuyor. Bilişsel gelişim ise bu kuramlardan biri. 1920’li yıllardan itibaren çocukların bilişsel gelişim süreçleri hakkında çalışmalar yapan Piaget, 1936 yılında yayımlanan ‘’The Origin of Intelligence in Children’’ başlıklı makalesinde, bilişsel gelişim kuramından bahsediyor.
İnsanların dış dünyayı anlama ve kavrama işlemlerinin gelişmesine, bilişsel gelişim adı veriliyor. Piaget’nin kuramına göre çocukların bilişsel gelişim evreleri şu şekilde dört aşamaya ayrılıyor:
- Duyusal-Motor Dönemi (0-18 ay)
- İşlem Öncesi Dönem (18 ay – 6 yaş)
- Somut İşlemler Dönemi (6-12 yaş)
- Soyut İşlemler Dönemi (12 yaş – ergenlik sonu)
Bu noktada 13 yaş, çocuk gelişimi için son derece önemli olan soyut işlemler döneminin en başına denk geliyor. Dönem, yaklaşık 12 yaşında başlıyor ve yetişkinliğe kadar sürüyor. Çocukların zihni, bu dönemde daha önce hiç olmadığı kadar yetişkinlerin zihnine yaklaşıyor. Soyut düşünme, akıl yürütme, sistematik planlama ve yaratıcı çözüm üretme bu dönemde mümkün oluyor. Yine bu dönemde çocuklar artık ideoloji geliştirmeye başlayabiliyor, inanç, fikir, değer gibi soyut konulara önem veriyor.
Ebeveyn Olarak Ne Yapmalı?
Bir çocuğun 13 yaşına kadar gelene kadar dijital medyada sahip olmadığı özgürlükleri bir anda kazanıyor olması kulağa korkutucu gelebilir. Fakat bu noktada, yasaklamalar getirmek yerine aşılanacak doğru bir dijital okuryazarlık bilinciyle riskleri azaltmak mümkün. Ebeveynlerin bu noktada, çocuklara dijital medyadaki riskleri ve fırsatları anlatması gerekiyor. Özellikle temas riski ve mali riskler gibi konularda çocukların bilinçlendirilmesi gerekiyor. Bu bilinçlendirme, çocukların dijital medyada karşılaşacağı potansiyel bir olumsuz durumda, daha sağlıklı karar almasını sağlayabilir. Sonuç olarak, çocuğun dijital medyada kendi ayakları üzerinde durabilecek şekilde yetişmesi gerekiyor.
Kaynak:
Pedagoji Derneği, Çocuğun Bilişsel (Zihinsel) Gelişimi
Internet Matters, What age can my child start social networking?
