DMvÇ Sözlük
Bilgi çağında, dijitalleşmeyle birlikte içinde bulunduğumuz toplum artık teknolojiden ayrı gözetilemez. Bu noktada yetişkinlerin dijital okur yazarlık kazanımının yanı sıra çocukların da dijital okur yazarlık deneyimi kazanmaları gerekmektedir. Dijital Medya ve Çocuk projesi bu bağlamda hali hazırda yabancı kaynakları Türkçeleştirerek, akademik çalışmaları ve güncel konuları internet sitesinde ebeveynlerle buluşturmaktadır. Dijitalleşmeyle, literatür hem akademik olarak hem de güncel olarak yeni kelimeler, söylemler kazanmıştır. Bu noktada ebeveynlere yardımcı olmak için kurulmuş olan Dijital Medya ve Çocuk projemiz, ebeveynleri dijital dile yakınlaştırmak için bir dijital sözlüğe ihtiyaç duymaktadır.
Ağ Bağlantılı Oyuncaklar
Çevrimiçi platformlara ve sunuculara Wi-Fi, Blueetooth veya hücresel veri ağları (3G vb.) aracılığıyla bağlanılabilir. “Sahip olduğu sensörler, mikrofonlar ve/veya kameralar yardımıyla veriler toplayıp bu verileri başka sunuculara gönderebilen yeni nesil oyuncaklardır.”
Algoritma
Seçimlerimizi, fikirlerimizi ve fırsatlarımızı etkileyen karmaşık süreçlerin ürünüdür. Günlük yaşamla iç içe olan algoritmalarla bilgi aramak, ürün almak ve satmak, öğrenmek veya sosyalleşmek için teknolojiyi kullanırken etkileşime giriliyor. Örneğin, dev teknoloji şirketlerinden Youtube, kullanıcıların izlediği videoları tespit edip, kullanıcılara benzer videolar sunarak daha çok izletmeyi amaçlayan bir algoritma tasarlamıştır.
Arama Motoru
Arama motoru yazılan anahtar kelimeleri sistem üzerinde araştırarak tüm bilgileri kullanıcılara sunar. Aramak istediğiniz konu hakkında anahtar kelimeleri veya soruları yazdıktan sonra ara butonuna basınca istenen kelimeyle alakalı içeriklerin tümünü karşınıza getirir. Bu içerikler alt alta sıralanır ve üstte olanlar daha çok tercih edilen sitelerin içerikleridir. Ayrıca arama motorlarında kelime dışında görüntü ve video arama işlemi gibi farklı işlemler de yapabiliyorsunuz.
Avatar
Sanal bir ortam içinde bir bireyi ya da kullanıcıyı temsil eden oluşumu ifade eder. Bir avatar, bir sosyal medya platformundaki tek bir profil resmi olabileceği gibi bir video oyun dünyasının içindeki animasyonlu ve detaylı bir karakter de olabilir. Bahsi geçen profil resmi kullanıcının gerçek bir fotoğrafı olabileceği gibi, kullanıcının kendisini temsil ettiğini düşündüğü tamamıyla başka bir görsel de olabilir.
Avrupa Konseyi Çocuk Hakları Strateji Belgesi
Avrupa Konseyi, çocuk hakları da dahil olmak üzere tüm insan haklarını korumayı ve geliştirmeyi hedef edinmiş bir konsey. Avrupa Konseyi Çocuk Hakları Strateji Belgesi’nde çocuk haklarını güvence altına almak için 5 öncelik alanı belirlemiş. 2016-2021 yılları arasında Avrupa Konseyi’nin önceliklerinin ortaya konulduğu belgede, “bugün ve gelecekte çocuk hakları sorunları” başlığı altında; yoksulluk, eşitsizlik ve dışlanma, şiddet, aile ve ebeveyn sorunları, ırkçılık, nefret söylemi ve radikalleşme, göç gibi çocukları ilgilendiren bir çok sorundan söz ediliyor.
Beden Takıntısı
Bir diğer adıyla beden dismorfik bozukluğu, bir kişinin gerçekte olmayan var olduğunu sandığı bir bedensel kusur ile aşırı uğraşması ya da bir beden kusuru varsa bile bunu aşırı abartması durumudur. Yaygın bir hastalık olması ve bir yüzyıldan fazla zamandır literatürde tanımlanmış olmasına rağmen, yeterince tanınmamış bir bozukluktur. Yaşam kalitesini düşürmesi nedeniyle, bu bozukluğun uygun tanı ve tedavisi önem taşımaktadır.” Evelyn Meier ve James Gray’in yaptığı araştırmaya göre Facebook platformunda daha çok paylaşım yapan kız çocukları daha fazla mutsuz hissediyorlar. İnce bedenlerini ideal beden gören kız çocukları, bu paylaşımlarda kendi beslenme tarzlarını doğru olan şeklinde göstermeye çalışıyor.
Büyük Veri
Gelişen bilgi ve iletişim teknolojilerinin kapsamında kabul edilen internet teknolojileri; web sayfaları, bloglar, sosyal medya uygulamaları, sensörler ve daha pek çok veri toplayan cihaz ve uygulamalar sayesinde her an verileri toplar hale gelmiştir. Toplanan bu veriler, pazarlama, halkla ilişkiler, bankacılık, güvenlik vb. pek çok alanın yanında araştırmacıların yaptıkları araştırmalarda da kullanılabilir nitelik taşıyabilmektedir. Nitekim bu veri yığının değerinin anlaşılması sonucunda, bu veriyi toplama, işleme, kullanıcılara hazır hale getirme, erişime sunma, saklama, analiz etme gibi aşamalarda pek çok farklı teknikler de kullanılabilmektedir. Bu veriler günümüzde iletişim çağında var olan hız ile çok büyük bir artış göstermiştir ve ortaya Büyük Veri kavramı çıkmıştır.
Canlı Yayın
Ses veya görüntülü içeriğin oluşturulduğu anda yayınlanarak kullanıcılara ulaştırılması hedeflenen bir yayın türüdür. Eş zamanlı olarak yayınlanan bu yayın tipinde içeriğin tamamı veya bir kısmı o an hazırlanmakta ve doğrudan kullanıcılara sunulmaktadır. Günümüzde artık sosyal platformlar da kullanıcılarına canlı yayın yapabilme olanağı sağlıyor. Buna en büyük örnek olarak Instagram, Facebook ve YouTube gibi uygulamalar verilebilir. “Sosyal medyada canlı yayın ilk olarak Meerkat isimli uygulama ile ortaya çıkmıştır. Meerkat, Apple firmasını geliştirdiği bir canlı yayın uygulamasıdır. Uygulama GoPro kameraları sayesinde kullanıcılarının canlı yayınlarının gerçekleştirmesine olanak sağlıyor.
Click Farms (Tıklama Çiftliği)
Teknoloji şirketlerini güç yarışına bağlı olarak ortaya çıkan bu kelime, çalışanlara bir müşterinin internet sitesinin veya bir ürünün durumunu “yapay olarak” artırmak için internet sitesi öğelerini tıklamaları için ödeme yapan bir işletme anlamına gelir. Bu çiftliklere ücretlerin Batı standartlarına göre oldukça düşük olduğu gelişmekte olan ülkelerde restlanır. Tıklama çiftliği işçileri, pencereleri boş duvarlara bakan ve içinde çok fazla teknolojik cihaz bulunan odalarda çalışırlar ve 1 ABD Doları kazanmak için 1.000 beğen yapmaları ya da Twitter’da 1.000 kişiyi takip etmeleri gerekebilir.
Content (İçerik)
Türkçe’de ‘içerik’ olarak tanımlanmaktadır.İçerik denildiğinde görsel veya basılı internetteki web siteleri, bloglar, sosyal ağlar, videolar, fotoğraf paylaşımları, podcastler, elektronik kitap ve dergiler, röportajlar, galeri, bülten yani kısaca günlük hayatta karşımıza çıkan tüm veriler içerik adı altında sıralanıyor.” Günümüzde bu kelimeyle bağlantılı olarak karşımıza içerik pazarlaması kavramı çıkmakta. Uzun bir süredir firmalar hedef müşteri kitlesine ulaşıp var olan müşterisini korumak için dijital görsel, işitsel veya yazılı olarak içerikler hazırlıyarak bir pazarlama türü oluşturuyorlar.
COPPA
World Wide Web’in yayılmasıyla, ortaya çok sayıda çevrimiçi pazarlama ve veri toplama uygulamaları sürülmeye başlanmıştır. Bu yeni gelişen model ile çocuklar ve gençler adeta bir hedef haline gelmektedir. Bu durum sonucunda, Çocukların Çevrimiçi Gizliliğini Koruma Yasası (Children’s Online Privacy Protection Rule, COPPA) 1998’de kabul edildi ve 2000 yılında yürürlüğegirmiştir.COPPA’nın içeriği 2012 yılında değişime uğramıştır. 2013 yılında geçerli olmaya başlayan yeni kurallar çocuklardan toplanabilecek kişisel bilgilerin sınırlarını genişletmiş ve bu duruma karşı alınabilecek tedbirleri zenginleştirmiştir. COPPA 13 yaşından küçük çocukları hedef alan ticari web siteleri için geçerli olup bu sitelerin kişisel bilgileri toplamasını sınırlamakta, ebeveynlerin dahil olması için bir mekanizma sunmakta ve yeterli açıklama yapmaları ve veri koruması sağlamaları için şirketlere sorumluluklar yüklemektedir
Çerez
Bir web sitesi ziyaret edildiği zaman tarayıcılardaki kullanıcıların depolandığı küçük dosyalardır. Kişilerin web siteleri üzerinde aradıklarını tarayıcı geçmişinde kayıt tutmaktadır. Cookies, yani çerezler 1994 yılında Netscape firması tarafından kullanılmaya başlanmıştır. İlk kullanım amacı bir kullanıcının girdiği siteye, tekrar girip girmediğini kontrol etmek içindi. Günümüzde cookies esas amacından fazla sapmadan fakat çok daha fazla bilgi almak için kullanılmaktadır. Kullanıcıların bilgileri bu dosyalara yazıldığında, aynı sitelere tekrar girildiğinde kullanıcıları tanıyarak bilgilerin tekrar yazılmasına gerek kalmamaktadır.
Denetimli Erişim
Denetimli Erişim, iOS ve Android yazılımına sahip olan aygıtı, tek uygulama ile sınırlar ve kullanılabilecek özellikleri kontrol etmeyi sağlamaktadır. Apple’da ebeveynler iOS işletim sistemi içinde ‘denetimli erişim’i açılabilmektedir. Android cihazlarda bu ayar için Play Store ardından Google Play ile ebeveyn denetimlerine erişim sağlanmaktadır.
Dijital Amnezi
İnsanların dijital bir cihazdan kolaylıkla ulaşabileceği bilgileri hafızalarına kaydetmek yerine unutma yönündeki eğilimlerini tanımlamak için kullanılan kavramdır. Dijital cihazlara güvenimiz attıkça, bilgiyi dış kaynaklara kaydettiğimizde beynimizin bu bilgiyi silmeye yatkınlığını da artıyor. Kaspersky Lab’ın yaptığı araştırma insanların bilgisayar cihazlarını kendi beyninin “uzantısı” olarak kullanmaya alıştıklarını söylüyor. [ii]
Dijital Ebeveynlik
Dijital ebeveynlik çeşitli sosyo-ekonomik değişkenler tarafından belirlenebileceği düşünülmektedir. Ebeveyn rolü ele alındığında anne rolündeki ebeveynlerin, çocuklarının çevrimiçi etkinliklerini inceleme bakımından daha titiz tutum sergiledikleri görülmektedir Ebeveynlerin dijital okuryazarlık düzeyleri de ele alınması gereken bir diğer değişkendir. İnternet okuryazarlığı az olan anne-babaların, internet okuryazarlığı fazla olan anne babalara oranla daha az internet kullandıkları; internet kullanımı konusunda çocuklarını daha az yönlendirdikleri ve teşvik ettikleri bilinmektedir.
Dijital Ehliyet
Dijital ehliyet, çocuk ve ergenlere internet güvenliğini aktarmak ve dijital okuryazarlık oranını farklı yöntemlerle arttırmak için oluşturulan bir kavramdır. Bilgisayarlara kurulan dijital ehliyetin altyapısı öğretmenlere, psikologlara, hukukçulara ve elbette gençlere danışılarak oluşturulmuştur.
Dijital Etik
En genel anlamda etik, insan tutum ve davranışlarının iyi-kötü, doğru- yanlış açısından değerlendirilmesidir. Etiğin en temel üç kavramı olan amaç (niyet) eylem ve sonuç bağlamında çocuk ve internet şöyle izah edilebilir.
Amaç: Her türlü amaç ancak meşru eylemlerle ulaşıldığında iyi ve değerli görülmektedir. Örneğin okulda teknoloji kullanımı, çocukların daha küçük yaştan dürüst olma ve bunun dışına çıkma eylemlerini engelleyecek bir eğitim, ödev ve değerlendirme anlayışı ile olmalıdır.
Eylem: Çocuklara pozitif bir disiplin anlayışı ile kendi eylemlerini kendilerinin kontrol etmesi teşvik edilmelidir.
Sonuç: Çocukların amaç ve eylemlerinin olası sonuçlarını etik bir değerlendirmeye tabi tutmaları sağlanmalıdır.
Dijital Haklar
Dijital vatandaşlık ile ilintili olarak ortaya çıkan dijital haklar, kişilerin dijital medyaya erişmesine, kullanmasına, oluşturmasına ve yayınlamasına izin veren insan hakları ve yasal haklardır. Bu kavram Internet ortamının, herkese fikrini belirtme hakkı vermesinden dolayı çevrimiçi mecralarda denge unsuru noktasında bulunur. Bu noktada denilebilir ki dijital ortamdaki risklere karşı hepimizin hak ve sorumlulukları var.
Dijital Göçmen
Teknolojiyi hayatlarına yeni almış ve 1980 öncesinde doğmuş olan nesildir. Dijital teknolojilerle bir sonraki kuşağa göre bu dünyaya kendini daha yabancı hisseden eski kuşağa denmektedir. Dijital göçmenlerin teknolojiyi kullanmaları ağırlıklı olarak bilgi amaçlı olup, son zamanlarda eğlence, sohbet etme ve video oyun gibi sebeplerle de kullandıkları gözlemlenmektedir.
Dijital Okuryazarlık
Dijital okuryazarlık gerçek ve sanal ortamdaki verilere istenilen amaçta doğru bir şekilde erişebilmek ve onu doğru yöntemle verimli bir şekilde kullanabilmektir. Çağdaş toplumlarda başarı için yeni birtakım yetkinlikler gerekmektedir. Medya çok geniş bir yelpazeye sahip olduğu için bilgi okuryazarlığı, medya eğitimi, görsel okuryazarlık, medya okuryazarlığı, haber okuryazarlığı, sağlık medyası okuryazarlığı ve dijital okuryazarlık gibi terimleri içermektedir. Tüm bu okuryazarlıklar için çocuklarda ve gençlerde belirli beceriler gerekmektedir. Bu becerilerin eksik olduğu durumlarda, belirli eylem planlarıyla geliştirilmesi sağlanmalıdır.
Dijital Oyun
Dijital oyun bir diğer adıyla video oyun kısaca; bilgisayar tabanlı, metin ya da görsellik üzerine inşa edilmiş, bilgisayar ya da oyun konsolu gibi elektronik platformlar üzerinde bir veya birden fazla kişinin fiziksel ya da çevrimiçi ağ üzerinden birlikte kullanabildiği bir eğlence ve boş zaman aktivitesi yazılımıdır.
Dijital Vatandaşlık
Dijital vatandaş, bilgi ve iletişim kaynaklarını kullanırken eleştirebilen, çevrimiçi yapılan davranışların etik sonuçlarının farkında olan, teknolojiyi başkalarına zarar vermeyecek şekilde kullanabilen, internet ortamında iletişim hakkını kullanan, yaptığı paylaşımlarında ve işbirliğinde doğru tutumu sergileyen ve başkalarını da bu yönde teşvik eden vatandaştır. Dijital vatandaşlık ise bu bağlamda teknoloji kullanımına ilişkin hak ve sorumluluklar bütününde yer alan davranış normları olarak ifade edilebilir. Dijital teknolojilerin global bir şekilde kullanılması, tüm milletlerin vatandaşlarına eşit hak ve sorumluluklar yükleyerek herkesin dijital vatandaş olabileceğini kanıtlar.
Dijital Yerli
Dijital uygulamaları günlük hayatın vazgeçilmez bir parçası gibi gören ve dijital uygulamalarda kendilerine özgü işaret ve sembollerle farklı diller yaratarak iletişim kuran jenerasyon dijital yerli olarak adlandırılır.
Dijital Yetkinlik
Çalışmak, serbest zamanı değerlendirmek, katılım sağlamak, sosyalleşmek, tüketmek gibi faaliyetleri gerçekleştirirken; görevleri yerine getirme, sorunları çözme, bilgiyi yönetme, işbirliği yapma, içerik oluşturma ve bilgiyi etkili, verimli, uygun, eleştirel, yaratıcı, etik bir şekilde oluşturma süreçlerinde bilgi iletişim teknolojileri ve dijital medyayı kullanırken gerekli olan tüm bilgi, beceri, tutum, yetenek, strateji ve farkındalık kümesidir.
Dijital Zeka
Bireylerin, dijital hayatın zorluklarıyla yüzleşmelerini ve gereklerine uyum sağlamalarını olanaklı kılan toplumsal, duygusal ve bilişsel yetenekler bütünüdür. Dünya Ekonomik Forumu bu yetenekleri şu şekilde belirlemiştir: Dijital kimlik, dijital kullanım, dijital korunma, dijital güvenlik, dijital duygusal zeka, dijital iletişim, dijital okuryazarlık ve dijital haklar.
Ebeveyn Filtresi
Çocukların çevrimiçi ortamda korunumuna ilişkin ebeveynlerin denetim araçlarını kontrol etmesi olarak tanımlanmaktadır. Bu araçlar filtreleme yazılımlarından çocukların internet ve bilgisayar kullanımını kontrol altında tutmak için geliştirilen diğer araçları kapsamaktadır.
FoMo
(Fear of missing out) Dijital medya da süregelen paylaşımları ve etkileşimleri kaçırma korkusudur. Bu yüzden kişiler, sürekli olarak sosyal medyada vakit geçirmek ve diğer insanlarla iletişim kurmak istemektedirler, FoMo, gittikçe insanlar arasında yaygınlaşmaktadır. Kelime, ilk olarak Oxford Dictionary tarafından 2013 yılında kullanılmaya başlanmıştır.
Gizlilik Politikası
İndirmeye/yüklemeye karar verilen organizasyonun müşteriye ve alıcıya karşı nasıl bir güvenlik politikası güttüğünü gösteren bir belgedir. Çoğu internet sitesi, gizlilik politikalarını ziyaretçilerine açık hale getirebilirler. Gizlilik politikasının bulunduğu sayfada, kişisel verilerinin- isim, adres ve kredi kartı gibi- ve bununla birlikte geçmiş bilgilerin, internette aranan bilgilerin, yüklenen ve indirilen sitelerin bu organizasyon tarafından nasıl topladığı belirtilmelidir. Bu politikayı kabul ettikten sonra, kişisel verilerin organizasyon tarafından kimlerle paylaşıldığı açıkça ifade edilmelidir.
Google Etkisi
Bazı bilgilerin arama motorları üzerinden kolay ulaşılabilir olması nedeniyle daha hızlı unutulması alışkanlığıdır. Pek çok kişi artık “Nasılsa internette var” düşüncesiyle bilgileri unutma kaygısı yaşamıyor. Bilginin kendisi yerine ona nasıl ulaşılabileceği hatırlanıyor. Özellikle çocuklar, çok basit soruları bile ebeveynlerine sormak yerine arama motorlarına soruyor bu da hafıza tembelliğine yol açıyor. [iii]
Hack
Bir kişinin özel internet erişimini veya işletim sistemini, erişim sahibinin rızası olmadan ele geçirmektir. Bir kimsenin işletim sistemini, genellikle yasal olmayan amaçlar için izini olmaksızın kullanmaktır.
Influencer
Türkçe karşılığı “etkileyici” olarak ifade edilen influencer”, sosyal medya ve dijital kanallar aracılığı ile deneyimlerini takipçileriyle paylaşan, pazarlama aktiviteleri yapan, belirli bir topluluğu etkileme gücüne sahip kişiler olarak tanımlanmaktadır.
İnfodemi
İngilizce olarak “information” (bilgi) ve “pandemic” (yaygın hastalık) sözcüklerinden türetilmiş bir ifadedir. Dünya Sağlık Örgütü, koronavirüs sonrası ortaya çıkan gerçek dışı ya da virüs, tedavi ve hastalık seyri hakkında hatalı bilgi kirliliğinin hızla yayılımına ‘’infodemi’’ ismini verdi. İnfodemi, özellikle sosyal medyada hastalıkla ilgili yanlış veya kanıtlanmamış bilgilerin hızla yayılımına ve insanların paniğe sürüklenmelerine neden oluyor. [i]
Kişisel Veri
Kişisel veri, kimliği belirli veya belirlenebilir gerçek kişiye ilişkin her türlü bilgiyi ifade etmektedir. Kişisel veriye örnek olarak bireyin adı, soyadı, doğum tarihi ve doğum yeri gibi kesin bilgilerin yanında kişinin fiziki, ailevi, ekonomik, sosyal ve sair özelliklerine ilişkin bilgiler de gösterilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda 6698 sayılı kanunla koruma altına alınmış olup kişisel verilerin işlenmesinde başta özel hayatın gizliliği olmak üzere kişilerin temel hak ve özgürlüklerini korumayı hedeflemektedir.
Kodlama
Son 12 yıldır 21. yüzyıl “Dijital Çağ” olarak adlandırılmış olup bu çağa ait bazı beceriler söz konusu. Kodlama da bu becerilerden biri olarak listede bulunur. Basit tanımıyla bilgisayara kodlarla komut vermek olan kodlama, küresel çapta yaygınlaşmaya başlamış bir kavram. Günümüzde kodlama, hem öğrenciler hem de iş dünyası için önemli bir konuma sahip. Bu yüzden ülkemizde, 2012-2013 öğretim yılından itibaren Bilişim Teknolojileri ve Yazılım adlı dersin 5. Sınıflara verilmeye başlanması Milli Eğitim Bakanlığınca kabul edilmiştir.
Nomofobi
“Mobil Telefon Yok” ifadesinden türetilmiş olan kelimenin sözlük anlamı, bir cep telefonunun, kişisel bilgisayarın (PC) veya herhangi bir başka sanal iletişim aygıtının bulunmamasının yol açtığı rahatsızlık veya endişe olarak tanımlanan belirli bir fobidir. Bu kelime 2008 yılında İngiltere’de Posta İdaresi tarafından yapılan bir araştırma ile ortaya çıkmıştır. Anlık iletişim ve akıllı telefonlar sayesinde zorlu ve bağımlılık yaratan davranışlara neden olan bir rahatsızlık olarak ortaya çıkan nomofobi üzerine yapılan vaka çalışmasında semptomları şu şekilde belirtilmiştir: Anksiyete, depresyon, titreme, terleme, taşikardi, yalnızlık ve panikatak.
Ortak İzleme
Arabulucu ebeveynlikten farklı olarak ortak izleme, ebeveynlerin çocuklarıyla birlikte medyayı görüntüledikleri, kullandıkları veya tükettikleri; ancak içeriği onlarla tartışmadıkları durumu ifade etmektedir.
Public Figure
Tanınmış kişi anlamına gelir. Genellikle sanatçılar, influencerlar, bloggerlar gibi tanınmış kişilerin sosyal medya hesaplarında kullandığı unvana denir. Bu kişilerin paylaşımları genellikle özel yaşamlarını içeren, bireysel paylaşımlar olmanın yanı sıra belirli kitlelerce takip edilmektedir.
Sexting
Kelime anlamı olarak, cinsel içerikli mesajlaşma anlamına gelen sexting, İngilizce’de mesajlaşmak anlamına gelen ‘texting’den türetilmiştir. Sexting, sosyal medya ve diğer dijital medya uygulamaları üzerinden cinsel içerikli bilgi ve fotoğraf paylaşım yoluyla yapılır. Sexting literatürde, rıza yoluyla ve zorlama yoluyla gerçekleşebilir.
Sanal Gerçeklik
Teknik olarak, sanal gerçeklik terimi; bilgisayarlar tarafından oluşturulan ve üç boyutlu olarak algılanan ortamlar için kullanılmaktadır. Genellikle sanal gerçeklik ortamı bir bilgisayar ekranı yoluyla edinilen görsel tecrübelerden ibarettir. Bazı ortamlar işitme, görme ve hareket gibi başka duyulardan da bu duyularla eşzamanlı bir biçimde yararlanılmaktadır. Kullanıcılar, çeşitli elektronik cihazlar (sanal gerçeklik gözlükleri vb.) aracılığıyla bu sanal ortamlara dâhil olmaktadır.
Sharenting
İngilizcede ebeveynlik (parenting) ve paylaşım (share) kelimelerinden türetilerek literatüre ”sharenting” olarak giren kelime, tanım olarak ilk kez Collins sözlüğü tarafından 2015 yılında; “çocukları hakkında sosyal medya hesaplarından düzenli ve detaylı olarak paylaşım yapan anne-baba pratiği” olarak tanımlanmıştır.
Siber İntihal
Bir kişinin eserlerinde internette bulunan belgeleri ve araştırmaları izinsiz olarak kopyalaması, indirmesi veya sakıncalı olarak kullanılmasıdır. Başka bir ifadeyle, özgün gösterilen bir eserin içinde, dijital olarak önceden yazılmış kaynaklardan alınmış metinlerin bulunmasıdır. Akademik çalışmalar siber intihali, bir tür hırsızlık olarak değerlendirmektedir.
Siber Uşaklaştırma
Çocukla internet üzerinden iletişime geçerek cinsel faaliyetlerde bulunabilmek için çocuğu, bir süre manipüle etmek olarak tanımlanmaktadır. Bu tarz suiistimaller sıkılıkla 11-17 yaş aralığındaki kız çocukları hedeflemektedir. Saldırgan, öncelikle kendisine sahte bir kimlik oluşturup, adı, yaşı veya yüzüyle ilgili yanlış opaylaşımlarda bulunur. Bu sahte kimlik üzerinden, seçmiş olduğu çocuklarla sosyal ağlardan iletişime geçer. Bir sonraki aşama çocuğun güvenini kazanmak, ona kendisini özel hissettirmeyi sağlamaktır. Bazı durumlarda çocuk, şantaj ve tehdit yoluyla korkutularak zorlama yoluyla yaşanan bu ilişkiyi çevresiyle paylaşmaktan kaçınır.
Siber Zorbalık
Teknolojik iletişim araçlarını kullanarak bir kişiye yada bir gruba yapılan sosyal, sözel, psikolojik saldırıların tümüdür. Amaç; bilgisayar ve cep telefonu aracılığı ile bireylerin tehdit edilmesi, küçük düşürülmesi, gruptan dışlanması, ayrımcılığa maruz bırakılmasıdır. Diğer zorbalıklardan farklı olarak ; kaçması daha zor, sürekli çevrim içi olduğundan yüz yüze etkileşimden daha saldırgandır.
Spam
Yığın mesajlar olarak Türkçeleştirilen, e-mail, SMS ve elektronik paylaşım yoluyla yapılan, çoğunlukla reklam amacı güden iletilerdir. Aynı anda ve birden çok fazla kişiye gönderilen bu iletiler, alıcının rızasına veya arzusuna bakılmaksızın yollanır.
Telif Hakkı
Telif Hakları Genel Müdürlüğü’ne göre, “Kişinin her türlü fikri emeği ile meydana getirdiği ürünler üzerinde hukuken sağlanan haklardır.” Yaratılan bir ürünün yayılması ve kullanılmasına ilişkin doğan hakların, yasalarca kişiye verilmesine denir. “Telif hakkı sembolü İngilizce’de copyright kelimesinden oluşan © sembolüyle gösterilir. Bu, ürünün telif haklarına sahip olduğunu belirtir.”
Temas Riski
Temas riski çocukların dijital ortamda tanımadıkları kişilerle iletişime geçmeleri ile ortaya çıkar. Tüm sosyal ağlar (Facebook, Twitter , Instagram, whatsapp) yoluyla ve oyun portallarında özellikle canlı yayınlarda görülmektedir. Bir kişinin bu ağları kullanarak çocuk ile bir mesaj yoluyla iletişime geçmesiyle bu temas oluşur.
Unutulma Hakkı
Bilgisayar ya da cep telefonlarının hafızalarında yer alan fotoğraf, kimlik bilgisi, adres ve diğer kişisel bilgilerin, bireyin kendi talebi üzerine bir daha geri getirilemeyecek biçimde ortadan kaldırılmasıdır. Bireyin geçmişte işlemiş olduğu suçtan veya dijital medyada uğradığı bir saldırıdan dolayı damgalanmış bir şekilde hayatını geçirmek istememe özgürlüğüne dayandırılır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 8. maddesindeki özel hayat ve aile hayatına saygı hakkı, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının özel hayatın gizliliği başlıklı 20. maddesi ve Türk Medeni Kanunu’nun, hukuka aykırı olarak kişilik hakkına saldırılan kimsenin, hâkimden, saldırıda bulunanlara karşı koruma istemesini içeren 24. maddesi ile koruma altına alınmış durumdadır. Türkiye hukuku açısından henüz yasal bir hak olarak tanımlanmamakla birlikte bu hak, özel hayatın gizliliği kapsamında değerlendirilmektedir.
Uygunsuz İçerik
Çocuğun dijital medya kullanımında karşısına çıkabileceği ve yaşına uygun olmayan rahatsız edici içeriklerin tümüdür. Bunlar genellikle pop-uplarda, bedava uygulamalarda ve çeşitli video/çizgi filmlerde ‘kendine zarar verme’, küfür, ıkçılık, şiddet ve pornografik içerikler olarak çocuğun karşısına çıkmaktadır.
Üçüncü Parti
Kişinin internet üzerinde aradığı ve yaptığı tüm işlemlerin-rızasına bakılmaksızın- üçüncü bir sağlayıcı tarafından takip edilmesidir. Bu tarz bir takipte, kişinin kişisel bilgileri ve verileri çeşitli şirketler ve oluşumlar tarafından ele geçirilebilir. Satın alınan uygulamalarda veya diğer işlemlerde kişi, güvenlik politikasında bahsedilen koşulları okuyarak verilerinin kimlerle paylaşılacağını öğrenebilir.
Veri Tabanı
İngilizce ‘database’ olarak bilinen, verilerin belirli bir örüntü ve düzenle depolandığı sisteme denir. Şirketler ve kamu kuruluşları dijital olarak edindikleri bilgileri bu veri tabanlarında tutmaktadır.
Yapay Zeka
İlk olarak 1956 yılında Amerikalı bilim insanı John McCarthy tarafınfan kullanılmış olup en temel anlamıyla; insan zekasını sergileyen programların, makinelerin ve sistemlerin tasarımı, uygulanması ve kullanılmasıdır. Ses tanıma, görüntü tanıma, doğal dil işleme, planlama, robotik ve akıllı ajanlar gibi bir dizi önemli alt alanı kapsayan bu kavramdaki önemli nokta veri analizi yeteneği ve sürecinin olmasıdır.
Z Kuşağı
Pew Statistics için 1997 yılından sonra, Statistics Canada için 1993 yılından itibaren ve Resolution Foundation içinse 2000 yılından sonra doğmuş olan kuşağa verilen isimdir.Genel hatlarıyla bu kuşak, genç olmasının yanı sıra hayatının neredeyse tümünü teknolojiyle geçirmiştir. Amerikalı psikolog Dr.Jean’e göre bu kuşak I-Gen kuşağıdır. Genel özellikleri hırslı, dijital yerli ve özgüvenli olarak tanımlanır.
Kaynakça
[1] Ürüm, Gizem. Ağ Bağlantılı Oyuncaklarda Güvenlik İpuçları. Dijital Medya ve Çocuk
[2] Bernhard Rieder, Ariadna Matamoros-Fernández, Òscar Coromina. “From ranking algorithms to ‘ranking cultures’: Investigating the modulation of visibility in YouTube search results.”Volume 24 issue, 2018: 50-68.
[3] The New York Times. Is the Algorithmification of the Human Experience a Good Thing? 6 September 2018.
[4]Arama Motoru Nedir? Ne İşe Yarar? (2018, Mayıs). Biltek.
[5] Bayer, İ. (tarih yok). Çocuklara Özel Güvenli Arama Motoru: KidRex. Dijital Medya ve Çocuk.
[6] Sorel, T. (tarih yok). Çocuklara Özel Arama Motoru: Kiddle. Dijital Medya ve Çocuk.
[7] Şengün, S. 2014. Dijital avatarlar için semiyotik bir okuma ve avatarların dijital iletişimde belirsizlik azaltma rolleri. ResearchGate.
[8] Yücesoy, M. A. (2016, Haziran 9). Dijital Dünyada Çocuk Hakları Avrupa Konseyi Çocuk Hakları Strateji Belgesi’nde. Dijital Medya ve Çocuk.
[9] Ray, P. C., Demirkol, M. E., & Tamam, L. (2012). Beden Dismorfik Bozukluğu. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 547-565.
[10] Dopan, K., & Arslantekin, S. (2016). Büyük Veri: Önemi, Yapısı ve Günümüzdeki Durumu. DTCF Dergisi, 15-36.
[11] Yılmaz, N. 2017. SOSYAL MEDYADA CANLI YAYIN ANLAYIŞI. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 127-136.
[12] The Guardian. How low-paid workers at ‘click farms’ create appearance of online popularity. 2013.
[13] İçerik.net.İçerik Nedir?. 2017.
[14] Montgomery, K. C. “Büyük Veri” Devrinde Çocukların Gizliliğinin Korunması. Çocuk ve Medeniyet Dergisi.2018.
[15] Örnek, M. 2016. Cookies (Çerezler) Nedir? Pazarlamasyon
[16] Elmas, B. 2018.Dijital Medya Ve Çocuk Öneriyor: 3 Adımda Çocuklar İçin Daha Güvenli Bir Tablet Deneyimi. Dijital Medya ve Çocuk.
[17] Fatih Yaman, Dönmez, O., Akbulut, Y., Kabakçı Yurdakul, I., Çoklar, A. N., & Güyer, T. Ebeveynlerin Dijital Ebeveynlik Yeterliklerinin Çeşitli Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi. Eğitim ve Bilim.
[18] Blackman, J. 2017. Avustralya’dan Bir Yenilik: Dijital Ehliyet. Dijital Medya ve Çocuk.
[19] Aydın, İ. Çocuk, internet ve etik. Gençlik Araştırmaları Dergisi. Yıl: 1 Cilt: 1 Sayı: 2 (2013) ISSN: 2147-8473
[20] Cıties for DigitalRights.
[21] Çubukcu, Ahmet. 2013. “Perception of Digital Citizenship in Turkey and Methods of Increasing this Perception by Using the Internet Conscious, Safe and Effective.” Middle Eastern & African Journal of Educational Research.
[22] Güvenli İnternet Merkezi. 2019. Dijital Oyunlar Raporu 2019. Güvenli Oyna.
[23] Şahin Bayzan, Ahmet Çubukcu. “Türkiye’de Dijital Vatandaşlık Algısı ve Bu Algıyı İnternetin Bilinçli, Güvenli ve Etkin Kullanımı ile Artırma Yöntemleri .” Middle Eastern & African Journal of Educational Research, 2013.
[24] Eşgi, N. Dijital Yerli Çocukların ve Dijital Göçmen Ebeveynlerinin İnternet Bağımlılığına İlişkin Algılarının Karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education) 28(3), (2013):181-194
[25] Karabulut, B . “BİLGİ TOPLUMU ÇAĞINDA DİJİTAL YERLİLER, GÖÇMENLER ve MELEZLER”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (2015 ): 11-23.
[26] Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi . 21( 2015): 11-23.
[27] World Econmic Forum. 8 digital skills we must teach our children. 13 June 2016.
[28] Güvenli Web. (2017, Haziran 22). Ebeveyn Denetim Araçları. Güvenli Web.
[29] Guvenlicocuk.org.tr n.d. [online] Available at: <https://www.guvenlicocuk.org.tr> [Accessed 27 April 2020].
[30] Kişisel Verilerin Korunması Platformu. https://www.kisiselverilerinkorunmasi.org/kanunu-6698-sayili/ (November 16, 2019 tarihinde erişilmiştir).
[31] Seferoğlu, Yeşim; Sürmelioğlu ,Süleyman Sadi. «Yükseköğretim Öğrencilerinin Dijital Ayakizi Farkındalık ve Yaşantılarının İncelenmesi.» World Jurnal on Educational Technology Current Issues, 2019: 48-64.
[32] Seferoğlu, Zehra; Süleyman Sadi. “Yeni Bir 21. Yüzyıl Becerisi Olarak Kodlama Eğitimi ve Kodlamanın Eğitim Politikalarına Etkisi.” 2016.
[33] ”Sanal Kumar Bağımlılığı ve Tedavisi”. Sağlığımiçinherşey.com. web. 12.11.2019
[34] Şener, Nihal Kocabay. «“Doğruluk Kontrol Merkezi” ve “Yalan Haber” Kavramlarına İlişki İçeriklerin Medyada Yansımasının Araştırılması.» Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2018.
[35] Döring, N., 2014. Consensual sexting among adolescents: Risk prevention through abstinence education or safer sexting?. Cyberpsychology: Journal of Psychosocial Research on Cyberspace, 8(1).
[36] Collins Dictionary. https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/sharenting
[37] Çimke, Sevim. Sosyal Medyada Çocuk Hakkı İhlali: Sharenting – Derleme Guncel Pediatri. 2018;16(2):261-267
[38] Plagiarism.org. 2017. What Is Plagiarism? – Plagiarism.Org. [online]
[39] Aksoy, E., 2019. İntihal Yazı Dizisi – Bölüm 1: İntihal Ve Siber İntihal Kavramına Giriş. [online] Dijital Medya ve Çocuk.
[40] ”Online grooming”. ppmattorneys.co.za .web. 12.11.2019
[41] Aksaray, S. Siber Zorbalık. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 2 ( 2011): 405-432
[45] Austin Wellness Chiropractic Center. 2020. What Is Tech Neck? – Austin Wellness Chiropractic Center.
[46] Neupane S, Ali UI, Mathew A. Text Neck Syndrome-Systematic Review. Imperial J Interdisciplinary Res. 2017;3(7):141-8.
[47] ”Online grooming”. ppmattorneys.co.za .web. 12.11.2019
[48] AYMK,N.B.B, Başvuru No.2014/17143 , K.T.01.3.2017
[49] Internet Matters. n.d. What Parents Need To Know About Inappropriate Content | Internet Matters.
[50] Support.google.com. n.d. Third-Party Sites & Apps With Access To Your Account – Google Account Help.
[51] n.d. Veri Tabanı. [online]
[52] Whitson, George M. Artificial Intelligence. Salem Press Encyclopedia of Science, 2018.
[53] BBC Bitesize. n.d. Millennials, Baby Boomers Or Gen Z: Which One Are You And What Does It Mean?.