Çocuk ve Adölesanlarda Medya ve Beden Algısı
Tüm dünyada ve ülkemizde internet ve sosyal medya kullanımının özellikle ergenler arasında arttığı görülüyor. Buna paralel olarak internet ve sosyal medyanın özellikle çocuklar ve adölesanlar üzerindeki potansiyel olumsuz etkileri tartışılıyor. Potansiyel olumsuz etkiler başta ebeveynler, eğitimciler ve klinisyenleri endişelendiriyor. Tartışılan bu etkiler arasında çocuk ve adölesanların beden algılarının, sosyal medya ve internet kullanımına bağlı olarak şekillenmesi de yer alıyor.
Tüm dünyada ve ülkemizde internet ve sosyal medya kullanımının özellikle ergenler arasında arttığı görülüyor. Buna paralel olarak internet ve sosyal medyanın özellikle çocuklar ve adölesanlar üzerindeki potansiyel olumsuz etkileri tartışılıyor. Potansiyel olumsuz etkiler başta ebeveynler, eğitimciler ve klinisyenleri endişelendiriyor. Tartışılan bu etkiler arasında çocuk ve adölesanların beden algılarının, sosyal medya ve internet kullanımına bağlı olarak şekillenmesi de yer alıyor. Facebook’un 2019’da şirket içinde sunduğu dahili araştırma da bu düşünceyi destekliyor: Facebook, teknoloji firmasından bir sızıntıya göre, Instagram uygulamasının genç kızlar için vücut imajı sorunlarını daha da kötüleştirdiğini öne süren dahili araştırmaları iki yıldır gizli tutuyor.
Wall Street Journal’ın yaptığı habere göre, Facebook’un 2019’daki şirket içi sunumundan bir slayt’ta, “Her üç genç kızdan biri için beden imajı sorunlarını daha da kötüleştiriyoruz” ifadesi yer alıyor. Mart 2020’de bir sonraki sunumda, “Genç kızların yüzde otuz ikisi vücutları hakkında kendilerini kötü hissettiklerinde Instagram’ın kendilerini daha kötü hissettirdiğini söyledi.” şeklinde bir bulgu açıklanıyor. (Gayle, 2021)
Kişinin bedeni hakkında sahip olduğu olumlu ya da olumsuz değerlendirmelerin tümü, onun beden algısını oluşturuyor. Bireylerde beden algısının ve beden memnuniyetsizliğinin genellikle ergenlikte başladığı düşünülse de son yıllarda yapılan araştırmalar beden algısının okul öncesi dönemde başladığına işaret ediyor. Ülkemizde son dönemde konuyla ilgili yapılan bir çalışmada, okul öncesi dönemde çocukların beden algısı üzerinde etkili faktörler, bu faktörlerin çocuklara etkileri ve okul öncesi dönemde beden algısının belirlenmesine ilişkin araştırma yöntem ve ölçme araçları hakkında literatür inceleniyor . (Mustafa Kale, Sara Hurşidi, Ayşe Balcı Karaboğa. 2021). Buna göre, okul öncesi çocuklarda bedene ilişkin memnuniyet ya da memnuniyetsizliğin aile, akranlar, oyuncaklar, eğitim materyalleri ve özellikle medya gibi faktörlerden etkilendiği görülüyor. Erken yaşlarda beden memnuniyetsizliğine müdahale edilmediği takdirde ise orta çocukluk ve ergenlik dönemlerinde düşük özgüven, sağlıksız beslenme alışkanlıkları ya da madde bağımlılığı görülebiliyor. Bu nedenle, okul öncesi dönemde çocukların beden algısının incelenmesi erken müdahale açısından büyük önem taşıyor. (Mustafa Kale, Sara Hurşidi, Ayşe Balcı Karaboğa. 2021) Ancak, hem ülkemizde hem de uluslararası literatürde, beden algısına ilişkin araştırmaların yoğun olarak ergenlik dönemine odaklandığı, okul öncesi dönemde beden algısıyla ilgili araştırmaların oldukça sınırlı olduğu görülüyor, bu nedenle bu konuda da yeni çalışmalara ihtiyaç bulunuyor.
Sosyokültürel model temelde yüz yüze iletişim ve televizyon, dergi-gazeteler gibi geleneksel medyaya odaklansa da, günümüzde ideal görünüm hakkında mesajlar artık sosyal medya aracığı ile de veriliyor. Fiziksel görünüm adölesanların dünyasında çok önemli bir yer tutuyor, “daha iyi hatta mükemmel görünmek” adına sosyal medya aracılı fotoğraf paylaşımlarına, bu paylaşımları edit etmeye, sonra da beğenilerini takip etmeye çok önem veriyor ve çok zaman harcıyorlar. (Chua and Chang 2016, 2018).
Yapılan araştırmalarda sosyal medya kullanımı ile özsaygı (self-esteem) ve vücut imajı arasında ilişki olduğu gösteriliyor. Bu ilişkinin nedeni ve etkisini ayırt etmek, belirlemek zor olsa da, gençlerin doğası ile ilişkili olması muhtemel. Daha küçük çocuklarda sosyal medya etkisi hakkında daha az şey biliniyor.
Adölesanlarda sosyal medya kullanımının kendi vücudundan hoşnutsuzluk (body dissatisfaction) olgusunu arttırdığı biliniyor. Bu durumu etkileyen çevresel faktörler incelendiğinde, 12-19 yaş arası okul çocuklarında yapılan bir çalışmada, %47 kızlardan oluşan, 440 adölesanda, sosyal medya kullanımı ile vücudundan memnun olmama oranı artışının birbiri ile korele olduğu, ama pozitif sosyal çevre özellikle de pozitif anne-çocuk ilişkisi olanlarda bu olumsuz etkinin daha az olduğu tespit edildi. ( de Vries DA , 2019). Çalışmalardaki ortak görüşe göre, özellikle kız çocukları ve adölesanlar, ideal görünüm, güzellik algısını sosyal medyaya göre şekillendiriyor ve kendini oradaki idealine göre değerlendiriyor. (Vandenbosch and Eggermont 2012).
13-18 yaş arası 100 kız çocuk ve adölesanda yapılan araştırmada, artan sosyal medya kullanımının sağlıksız beden algısı, artan görüntü kıyaslaması ve negatif görünüm algısına bağlı anksiyeteye neden olduğu gösteriliyor. Ayrıca, sosyal medya kullanımından bağımsız, ekranda geçirilen sürenin artması ile de beden algısının olumsuz etkilendiği ortaya konuyor. (Hwajin Yang 1, Joy Jiaqi Wang, 2020)
Diğer kişilerin sosyal medya postlarına göz atma, karşılaştırma eğilimi, kendi vücudunu beğenmeme algısında artış ile işkili olarak hem kız hem erkeklerde yüksekken, yaşla bu oranın erkeklerde arttığı da gözleniyor (Rousseau et al. 2017, Kleemans et al. 2018).
İnternet ve sosyal medya ile yeme bozukluklarının ortaya çıkışı ve devamında etkilerinin araştırıldığı çalışmalarda; çok kullanılan fotoğraf bazlı aplikasyonlar da dahil sosyal medyanın, ağırlıklı görsel ve daha az metin içerikli olması, kullanıcının daha önceki online aktivitelerine göre içeriklerin daha yoğun gösterimi, interaktif ortam ve geri dönüşler, sağlıksız kilo verme metodları ve yeme bozukluğu semptomları gibi marjinal ilgileri olan kişilerin etkileşimi ve bunların normalleşmesinin kolaylaşması, yönetim ve denetim eksikliği, diyet-güzellik-fitness endüstrisi gibi alanlarda ilgili yoğun ticari reklamların varlığı, olumsuz beden algısı ve yeme bozukluklarının artışında etkili faktörler olarak belirtiliyor. Ayrıca çoğu web sitesinde, yeme bozuklukları bir hastalık olarak değil, bir yaşam şekli olarak gösteriliyor, dolayısıyla kullanıcıları buna teşvik ediyor.
Hızla gelişen yeni teknolojilerle, dünyanın her yanından çocukların birbirleri ile etkileşimi de günden güne artıyor. Facebook, Instagram, ve Snapchat gibi sosyal platformlar büyümeye devam ederken, bunların çocuk ve adölesanların ruhsal gelişimi ve davranışlarına etkisi de gittikçe artıyor. Sosyal medya kullanımında artışın, özgüven ve kendi bedeninden hoşnut olmada azalmaya, buna karşın siber zorbalık, pornografik materyallere maruziyet ve riskli seksüel alışkanlıklarda artmaya neden olduğu gösteriliyor. Bu noktada çocuklar ve ebeveynlerin bu konuda bilgilendirilmesi, farkındalıklarının artması ve çocuklar için internet ortamının daha güvenli hale getirilmesi önemli.
Çözüm olarak, internet ve sosyal medya içeriklerinin hazırlanmasında buna dikkat edilmesi, öğretmenler, veliler, ilgili branşlar ve klinisyenlerin dikkatli olması yanı sıra bilgilendirici ve uyarıcı, internet aracılı inovatif yöntemler kullanılması öneriliyor ( Saul JS, Rodgers RF. 2018)
KAYNAKLAR
Doğan, T. (2021). İnternet ve sosyal medya kullanım sıklığının yeme bozuklukları, beden algısı ve yeme davranışı ile ilişkisinin değerlendirilmesi (Master’s thesis, Acıbadem Mehmet Ali Aydınlar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü).
Kale, M., Hurşidi, S., & Karaboğa, A. B. (2021). Okul Öncesi Dönemde Beden Algısı. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 17(34), 1408-1435.
Chua, T. H. H., & Chang, L. (2016). Follow me and like my beautiful selfies: Singapore teenage girls’ engagement in self-presentation and peer comparison on social media. Computers in Human Behavior, 55, 190-197.
de Vries, D. A., Möller, A. M., Wieringa, M. S., Eigenraam, A. W., & Hamelink, K. (2018). Social comparison as the thief of joy: Emotional consequences of viewing strangers’ Instagram posts. Media psychology, 21(2), 222-245.f
de Vries, D. A., Peter, J., de Graaf, H., & Nikken, P. (2016). Adolescents’ social network site use, peer appearance-related feedback, and body dissatisfaction: Testing a mediation model. Journal of youth and adolescence, 45(1), 211-224.
Rousseau, A., Eggermont, S., & Frison, E. (2017). The reciprocal and indirect relationships between passive Facebook use, comparison on Facebook, and adolescents’ body dissatisfaction. Computers in Human Behavior, 73, 336-344.
Kleemans, M., Daalmans, S., Carbaat, I., & Anschütz, D. (2018). Picture perfect: The direct effect of manipulated Instagram photos on body image in adolescent girls. Media Psychology, 21(1), 93-110.
Vandenbosch, L., & Eggermont, S. (2012). Understanding sexual objectification: A comprehensive approach toward media exposure and girls’ internalization of beauty ideals, self-objectification, and body surveillance. Journal of Communication, 62(5), 869-887.
Saul, J. S., & Rodgers, R. F. (2018). Adolescent eating disorder risk and the online world. Child and Adolescent Psychiatric Clinics, 27(2), 221-228.
Goodyear, V. (2020). Narrative Matters: Young people, social media and body image. Child and adolescent mental health, 25(1), 48.
Australian Bureau of Statistics. (2012). Children’s participation in cultural and leisure activities.
De Vries, D. A., & Vossen, H. G. (2019). Social media and body dissatisfaction: investigating the attenuating role of positive parent–adolescent relationships. Journal of youth and adolescence, 48(3), 527-536.
Yang, H., Wang, J. J., Tng, G. Y., & Yang, S. (2020). Effects of social media and smartphone use on body esteem in female adolescents: testing a cognitive and affective model. Children, 7(9), 148.
Gayle, D. (2021, September 14). Facebook aware of Instagram’s harmful effect on teenage girls, Leak reveals. Retrieved November 9, 2021, from https://www.theguardian.com/technology/2021/sep/14/facebook-aware-instagram-harmful-effect-teenage-girls-leak-reveals
Haber7. (n.d.). Anne ve Babalar Dijital Dünyada da Ebeveynlik Yapmalı., https://www.haber7.com/teknoloji/haber/3013143-anne-ve-babalar-dijital-dunyada-da-ebeveynlik-yapmali
Link between social media & body image. (n.d.). https://online.king.edu/news/social-media-and-body-image/
Carlytunks, A. (2016, March 27). Social media and Body Image. https://carlytunks.wordpress.com/2016/03/27/social-media-and-body-image/
